'Asya politikaları ABD'nin istediği gibi gitmiyor, Avrupa'yı sıkıştırıp grup oluşturmaya çalışıyor'

ABD’deki Biden idaresi öncülüğündeki Batı, Ukrayna çatışmasını Kiev’e F-16 tedarik etme kararıyla tırmandırırken, geçen hafta sonu Japonya’nın Hiroşima kentinde düzenlenen G-7 tepesinde hem Rusya hem de Çin’e karşı ‘kılıçları bileyen’ bir görünüm sergiledi.

Biden tepede yeni askeri yardım açıklarken, daha evvel verilmeyeceğini söylediği F-16’lar için onay açıkladı. Tıpkı ‘tank koalisyonunda’ yaşandığı üzere Britanya ve Hollanda öncülüğünde Avrupa’da öncelikle pilot eğitimlerini içeren ‘uluslararası koalisyon’ duyuruldu. Bu ortada sürpriz bir biçimde Arap Birliği’nin Cidde doruğunda sahneye çıkan Ukrayna lideri Zelenskiy de Hiroşima doruğuna katılması dikkat çekti. Fakat ne Cidde ne de Hiroşima’da doruğa davetli olan Brezilya ve Hindistan üzere ülkelerin önderleri nezdinde Zelenskiy diplomatik takviye bakımından pek muvaffakiyet elde etmiş görünüyor.

ABD idaresi tek başına dünyanın üçte birine yaptırım uygulamaktayken, G7 tepesinde Çin’e ‘ekonomik zorlayıcılık’ eleştirisi yöneltildi. En dikkat cazip olan ise geçen ayki Pekin doruğundan ‘Çin siyasetlerinde ABD’den özerklik’ telaffuzuyla dönmüş olan Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un bu defa ‘Çin’e karşı cephe kurmaktan’ kelam etmesi oldu. Pekin idaresi G7 bildirisinde kendisini amaç alan ögelere sert cevap verdi.

Radyo Sputnik’te yayınlanan Ceyda Karan ile Eksen’e konuk olan Prof. Dr. Hasan Köni ile ABD’de ve Avrupa’da ekonomik zahmetlerin baş gösterdiği, seçim süreçleri eşliğinde tansiyonlu bir periyoda girilirken, memleketler arası bağlar sistemindeki gelişmeleri konuştuk.

‘Zelenskiy’nin Cidde ve Hiroşima’ya gitmesi para bulma çabası’

Prof. Hasan Köni’ye nazaran memleketler arası siyasette fevkalâde değişiklikler beklenebilecek bir periyoda girilebilir. Ukrayna önderi Zelenskiy’nin Cidde ve Hiroşima’da G7 doruğuna katılmasının ‘para bulma’ emelli olabileceğini belirten Köni, ABD’de Cumhuriyetçilerin de tesiriyle ekonomik planda yaşanan gelişmelere dikkat çekti:

“Uluslararası bağlantılar alanında ders verenler olarak, çok değişik, fevkalâde dış siyaset değişiklikleri olacağını varsayım etmiyoruz. Türk dış siyasetinde bir tarafa yanlışsız biraz daha yaslanabilir lakin bugünküne yakın istikrarlarla gidebilir. Zira dış siyasette içeride olduğu üzere özgür atış çok rahat yapılabilir bir durum değil. Zelenskiy’e akacak olan paranın eylül ayından sonra durabileceğini hesaplıyoruz zira Amerika’da bu tartışmalar var. Zelenskiy’in Arap doruğuna peşinden de Japonya’da G7’ye katılmasının sebebinin para bulma eforu olduğunu kestirim ediyoruz. Zira Ukraynalı bir adamın gidip Arap tepesinde konuşma yapmasının Rus-Ukrayna savaşına hiçbir tesiri ve katkısı yok. Bu bir para bulma olayı. Washington da yavaş yavaş kesiliyor, bir ekonomik çılgınlık da bekleyebiliriz, onun da yansımaları ayrıyeten hesaplanıyor. Bu para gelmeyebilir. Cumhuriyetçiler ileri hakikat görüyor. Seçim konuşmaları başlayacak. Enflasyon yükseliyor, bankalar iflas ediyor, faiz artışları var.”

‘Amerika’nın istediği üzere gitmiyor’

G7’nin askeri harcamalar nedeniyle zorlanmaya başlamasına atıf yapan Köni, ABD’nin bilhassa Asya’da işlerinin istediği üzere gitmediği görüşünde. Güney Kore’den Avustralya’ya ‘gazlanan’ militarizme dikkat çeken Köni, bu yapı içinde büyük kaos yaşanabilme ihtimaline atıfta bulundu:

“G7’lerin durumu esasen askeri harcamalar nedeniyle zorlanmaya başladı. Japonya ve Almanya’nın nasıl kalkındı? Askeri harcamaların en az tutarak bunu toplumsal, teknolojik yatırımlara yatırmaları sayesinde yükselmişlerdi. Çin yükselince Japonya zorlanmıştı lakin Japonya’nın en çok ticaret yaptığı ülkelerden birisi Çin. Bu tıp bağlantıları kesiyorsun, peşinden onları askeri harcamalara hakikat yönlendiriyorsun. Pakistan iflas eder duruma geliyor, ‘Bir daha Amerika’nın siyasetini takip etmeyeceğim’ diyor. Hindistan durumu bildiği için kendisini kaçarak öteki tarafa hakikat yöneltmeye çalışıyor. İran ile yakınlaşarak yeni yollar oluşturmaya çalışıyor. Asya siyasetleri, Amerika’nın istediği üzere gitmiyor. Bunun üzerine Avrupa’yı sıkıştırarak yanında bir küme oluşturmaya çalışıyor. Güney Kore’de ekonomik sakinlik var, onu sıkıştırıyor. Bir de Avustralya’yı nükleer güç, denizaltılar merkezi haline getirmeye çalışıyor, onu da zora sokma boyutunda. Bu yapı içinde büyük bir ekonomik karışıklık bekliyoruz.”

‘Ben size tabanca verip birini vurdurursam ben de sizin kadar suçluyum’

Köni, Kiev’e silah ve uçak verilmesinin Batı açısından aslında savaşın içinde olma manasına geldiğini belirtti:

“Ukrayna’ya silah verme, uçak verme hususları… Aslında silah verdiğiniz vakit siz savaşın içindesiniz. Bu memleketler arası siyasete nazaran değil, memleketler arası hukuka nazaran. İç hukukta da o denli. Ben size tabanca verip birini vurdurursam ben de sizin kadar hatalıyım. Bu sefer savaşı belirli bir boyuta hakikat getiriyorsun.”

‘Avrupa’nın olayı görmemesi mümkün değil; Amerika iş etraflarını o denli bir bağlamış ki…’

Köni, Rusya’nın Avrupa’ya saldıracağı korkusu yayıldığını lakin bunun hakikat olmadığını herkesin bildiğini belirtirken, Avrupa’nın büyük tahlilcilerinin bunu görmemesinin mümkün olmadığını belirtti. Köni özel sohbetlerinde Alman gazetecilerin hakikati söylediklerinde Putin’e benzemekle itham edildiklerinden yakındıklarını aktardı:

“Korkutma siyaseti olarak da şunu yayıyorlar. Rusya, Ukrayna’dan sonra Avrupa’ya da göz dikmiş. Siyasetin dışında kaldığımızda Alman gazetecilerle konuşuyoruz. ‘Rusların, Avrupa’ya akın yapacağını düşünmüyoruz’. ‘Peki niçin bu türlü konuşuluyor?’ deyince de ‘Hakikati söylersek siz Putin gibisiniz’ diyorlar. O yüzden bir şey diyemiyoruz diyorlar. O vakit soru sormayalım mı? Amerika iş etraflarını o denli bir bağlamış ki zira biz burada üç profesör bir ortaya gelip olayları tahlil edebildiğimize nazaran, büyük analizcileri, diplomatları olan Avrupa’nın olayı görmemesi mümkün değil.”

‘Uluslararası bağlar açısından hayırhah bir durum değil’

Köni, Avrupa’dan ABD olmadan ‘bağımsı hareket edemediğinin’ anlaşıldığını belirtirken, gelişmelerin memleketler arası bağlar açısından güzel görünmediğini lisana getirdi:

“Macron, Çin’e gidip ‘Ekonomik işbirliği yapalım’ deyince ona bir fırça, ‘G7’de birleşip Çin’e karşı yaptırım uygulayalım’ dönüyor. Demek ki Avrupa’nın Amerika olmaksızın iktisadını kalkındırması pek mümkün değilmiş gözüküyor. Avrupa Birliği’nin bu ekonomik gelişmeler sonucunda bittiğini düşünüyorum. Doğu Avrupalı, Doğu blokuna karşı çıkan eski Doğu bloku ülkeleri ekonomileriyle ne yapacak? Esasen kapitalizmi pek bilmiyorlardı. Türkiye 60 yıldır kapitalizmle giderken gerçek düzgün yapamıyor. 20 yıldır kapitalist olup AB’ye girmiş bu ülkeler ileride ne yapacak? Hala Amerikan silahları almak… Bu maalesef memleketler arası münasebetler açısından hayırhah bir durum değil.”

‘Ulusal çıkar diyorlar ya, değil; dış siyasetin dışarıya salça üzere yayılması’

Avrupa basının ‘basın özgürlüğü’ deyip Amerika’ya yakın görüşleri yansıttığını belirten Köni, ortada büyük ekonomik kriz hali varken, kimsenin Avrupa’ya saldıracağı yokken, Çin’in kederi ticaret iken, Batı ülkelerinin liderliklerinin iç siyasi çıkarları ve seçim kazanmak için her şeyi yaptıkları görüşünde. Köni, Biden’ın da tıpkı Nixon’ın Vietnam savaşını kullanarak rakibine üstünlük sağlaması üzere seçim kazanmak için Ukrayna çatışmasını sürdürdüğü ve Çin’e karşı tansiyonu artırdığı değerlendirmesinden bulundu:

“Basın özgürlüğü diyorlar. Bu şurada kilitleniyor. Orada kimse tutuklanmıyor fakat Amerika’ya yakın görüşleri yansıtmakla meşguller. Birkaç istisna dışında, bu bu türlü olmuyor, enflasyon artıyor, biz rahatsız oluyoruz. Besin krizi var, güç krizi var… Kimsenin Avrupa’ya saldıracağı yok. Avrupa’ya mal satmak istiyorlar. Avrupalılar da Asya’ya mal satmak istiyor. 4.5 milyarlık bir kitle var. Avrupa mallarını merakla bekliyorlar. Bu yapı içinde Araplar durumu fark edip yapı değiştiriyorlar. Eskisi üzere petrole karşı güvenliklerini sağlamaktan vazgeçiyorlar. Fakat Avrupalılar emir-kumanda zinciri içinde hala nükleer olaylara karşı korunma numarası. Bunu olağan olarak anlamak mümkün değil. 1948’te İsrail’in tanınmasının nedeni, İsrail lobisinin Truman’ın seçim lobisine para vermesi. ‘Ulusal çıkar’ diyorlar ya, değil. Bu seçimi kazanma çıkarı. Başka ülkelerden hiç farklı değiller. Seçim kazanmak için her şey, memleketler arası alanı kullanma var. Nixon, Vietnamlılarla görüşerek Rusya’nın savaşı durdurmasını el altından önlüyor ki, seçimi kazansın. Rakibi kaybediyor ve Nixon, Kissinger’ı gönderip barış yapıyor. Yoksa daha önce 1968’te barış yapılacaktı. Burada da Biden seçimi kazansın diye bu savaş devam ediyor. Biden, Trump’tan daha sert erkek gözükmek için Çin’in karşısına küme topluyor. Bu Amerika’nın lehine değil. Ortak bir ekonomik alan, birbirlerine mal satan ülkeler, iktisadın globalleşmesine birlikte dayanak vermek değil lakin daha sert görünüp Cumhuriyetçiler karşısında oy alma siyaseti, dış siyasetin dışarıya salça üzere yayılması. O yüzden devamlı iç siyasete bakmaya başladık. Dış siyasette neler olduğundan değil ‘İçerideki hırsızlığın boyutu nedir, nereyi kazanmak istiyor, kaybederse onun taraftarı neler kaybedecek?’ Yeni tahlil üslubumuz budur.”

‘Mümkün olduğu kadar istikrarlı devam edeceğini kestirim ediyorum’

Prof. Köni, Türkiye’de 28 Mayıs seçiminde iktidara kim gelirse gelsin, ekonomik yarara dayalı istikrarlı bir siyaset izleyeceği görüşünde:

“Gelen hükümet yeni istikrarlı bir boyut izleyecek. Eski hükümet yerinde kalacaksa o da çabucak tutumunu değiştirecek. Zira var olan siyasette yüzde 80 dönebilme kabiliyetli yapılar olduğunu görüyoruz. Daha yumuşayabilir, tekrar iki tarafa birlikte dayanak hareketine devam eder, barışçı rolünü oynamaya devam edecek. Fakat en son bakılacak nokta ekonomik dayanak nereden gelecek üzerinde kitleniyor. Siyasi taraf olma biçiminde değil de ekonomik dayanaktan en çok yarar nasıl sağlayabilirim stilinde bir yaklaşım içinde olacak. Bu Batı’dan gelirse aniden çok değişik havalar esebilir. Ancak diğer taraftan gelirse o tarafa hakikat değişik havalar esebilir. Lakin mümkün olduğu kadar istikrarlı devam edeceğini kestirim ediyorum. Ruhsal tahlil yapıyorlar. Üstteki yöneticilerin kim oldukları, ne yaptıklarını ve geçmişteki hareketlerini tespit edip daha sonraki psikolojilerinin nasıl olacağını hesaplamışlardır. Halk bunu yapamaz. O yüzden değişik bir tahlil çıkıyor.”