Ertuğrul Özkök, “Pazar Mektubu” başlığı altında, yazdığı ve “newsletter” olarak paylaştığı yazısında bugün eşeklerin tarihçesine değindi. Özkök, “Eşeğin tarih boyunca gaspedilen hakları geri verilmeye başlanıyor. Nitekim New York Times gazetesinin geçen hafta hoş gözlü eşeğin arkeolojik mazisini anlatan uzunca bir yazıyı yayınlamış olması da bunun bir göstergesi… Ne memnun bize ki, arkadaşımız eşek yine ortamıza katılıyor. Welcome donkey…” niyetini lisana getirdi.
Özkök’ün “Eşek yılında doğsaydım sanki adım ne olurdu?” başlıklı yazısı şöyle:
Eşek yılında doğsaydım sanki adım ne olurdu?
Bu pazar sabahı tahminen size tuhaf gelecek bir soru…
Ama sormamın bir nedeni var.
Şuradan başlayayım.
Doğduğum yıldan çok şad değilim.
Bir Müslüman için hiç de hoş bir yıl değil.
Çünkü Çin takvimine göre “Domuz” yılında doğdum.
Daha şanslı olsaydım, Cumhurbaşkanı Erdoğan üzere “At” yılında doğabilirdim.
|
Bu yıl eşek yılı oldu galiba, baksanıza Oscar’da bile Hiç olmazsa “Eşek” yılında doğabilirdim. Ne yazık ki Çin takviminde bile “Eşek” yılı yok… Yine de soruyu sormamın nedeni bu değil. Ancak 2023 bir manada “Eşek” yılı oldu. Çok sevdiğim Polonyalı direktör Jerzy Skolimowski’nin “EO” isimli sineması Oscar’a aday gösterildi. EO, çok berbat muamelelere maruz kalan bir sirk eşeğinin yol öyküsünü anlatıyor. |
Latince’de ‘asinine’ sözcüğünün anlamı
Tarih boyunca çok haksızlığa uğramış, ezik bir hayvandır eşek.
Mesela Latincede “Aptal” manasında kullanılan “Asinine” sözü resmen eşek sözünden üretilmiştir.
Bizde “eşek kafalı” deyiminin anlamı da bundan farklı değil.
“Eşşek oğlu eşek” sözünün beşere pek hürmet getirdiği söylenemez.
“Eşek kadar aklın olsa” tabiri ise insanın zekâ düzeyini gösteren IQ bakımından pek övünülecek bir mertebenin ifadesi değildir.
Oysa Kuran’da beş farklı yerde ismi geçen hayvan
Oysa tarih boyunca insanın çok işine yarayan meşakkatlı işlere koşulan bir hayvandır.
İnsanın hareket imkânının bulunmadığı periyotlarda onun taşımadaki hareket kabiliyetini sağlayan en değerli canlıdır.
İnanç tarihinin en değerli hayvanlarından biridir.
Kutsal kitaplarda ismi geçer.
Mesela Hazreti İsa Kudüs’e eşek sırtında girmiştir.
Kuran’da 5 farklı yerde ismi geçer…
Eşeğin alın yazısı, Nuh’un gemisinde yazılmaya başladı
Kadere bakın ki, eşeğin makus talihi de inanç tarihi ile başlamıştır.
Buna nazaran Hazreti Nuh gemisine bir de eşek alır.
Ne var ki, şeytanı Nuh’un gemisine bu eşek sokmuştur.
Şeytan gizlice gemiye girmek için eşeğin kuyruğuna yapışır. Ancak bunu anlayan eşek, kapıdan adımını atmamakta ısrar eder.
Bunu gören Nuh Peygamber “Yürü ya melun” deyince eşek içeri girmek zorunda kalır ve onun sayesinde şeytan da gemiye girmiş olur.
Ancak artık eşeğin makus talihinin kırılacağına, prestijinin iade edileceğine dair işaretler gelmeye başladı.
Şimdi eşeğin tarihi yine yazılıyor
|
207 çağdaş ve 21 kadim eşeğin DNA’sı hangi gerçeği söylüyor Önce bilimsel çalışmalardan başlayalım. Geçen yıl sonunda, 8 Eylül 2022 günü “Science” mecmuası, eşeğin genetik kökenleri ile ilgili bugüne kadar yapılmış en geniş kapsamlı araştırmayı yayınladı. Fransa’da “Toulouse Antropobiyoloji ve Genetik Bilimleri Merkezi” öğretim üyesi Dr. Ludovic Orlando ve 3 öteki bilim insanı tarafından yapılan bu çalışmaya dünyanın çeşitli ülkelerinden 37 laboratuvar katıldı. Modern periyoda ilişkin 31 ülkeden 207 eşeğin DNA’ları incelendi. Ayrıca 4.500 yıl öncesine kadar uzanan bir müddette yaşamış 31 erken devir eşeğin kemiklerinin DNA’ları da incelendi. Meğer o prestijli attan 3 bin yıl evvel ailemize katılmış Ortaya çıkan gerçek şu.. Bugüne kadar taşıma işinde kullanılmak üzere evcilleştirilen birinci eşeğin Kahire yakınlarındaki El Omari bölgesinde yaşadığı sanılıyordu. Oysa birinci eşek ondan 400 yıl evvel, yani MÖ 5000 yılında Afrika’da evcilleştirilmiş. Evcilleştirildiği yer de bugünkü Kenya. Bunun manası şu: Eşek, hepimizin gözünde çok daha prestijli bir yere sahip olan attan 3 bin yıl evvel ailemize katılarak insanoğluna yardım etmeye başlamış. O nedenle hiç olmazsa yaşına ve kıdemine hürmet edelim yahu… |
Eşeğin en büyük dezavantajı ne oldu biliyor musunuz?
Ancak eşeğin, sonradan gelen cet nazaran çok büyük bir dezavantajı vardı.
Barışsever bir hayvandı eşek…
Savaşmayı bilmiyordu.
Ondan 3 bin sonra konutumuza gelen at, savaşlardaki büyük hizmeti ile bir anda eşeği ahırdan dışarı atar.
Artık atın ikbal günleri başlamıştır.
Savaştaki kahramanlığına bir de spor ve yarış konusu girince…
Eşeğin prestij aleminden sürgün yılları başlar.
Hele hele savaşlara yük taşıma işine bir de katır katılınca…Hele hele tekerlekli araçlar da gelişince…
Güzel gözlü eşek küçük köy yollarında kendisi üzere ezilen bir öbür canlı çeşidi olan bayanların en yakın yardımcısı haline gelir.
Artık soframızdaki yeri, Nâzım Hikmet’in şiirindeki üzere, “Öküzlerden sonra gelen kadınlarımızdan” sonra olacaktı.
Mazlum eşeğin Türkiye’deki makus talihi Barış Manço ile değişiyor
Peki hayvan haklarının artık İran üzere ülkelerde bile yükselmeye başladığı bir devirde eşeğin makus talihi hiç kırılamayacak mı?
Öyle sanıyorum ki, o günler artık geliyor.
Türkiye’de bunun başlangıcı 1981 yılında Barış Manço’nun “Arkadaşım Eşek” müziği oldu dilebilir miyiz?
Popüler kültür açısından niçin demeyelim ki…
Dünyada diğer hangi ülkede bu kadar hoş, bu kadar sempatik ve çocuklara eşeği bu kadar hoş anlatan bir müzik yazıldı…
Eşeğin rehabilitasyonunda, 2002 yılında gösterime giren “Shrek” sinemasının de özel bir yeri var.
Nitekim, Hürriyet Gazetesi’nin genel yayın direktörü olarak büyükçe bir yazımı bu hoş eşeğe ayırmıştım.
Gelişmeleri erkenden fark eden biri olduğumu o gün bir kez daha ispat etmişim demek ki…
Eşeğin sempati tarihinde dönüm noktası: Üç ünlünün sıpaları
Türkiye’deki eşeklerin sempati tarihine devam edelim.
2020 yılı Türkiye’de eşekler açısından çok değerli bir kazanım yılıydı.
Çünkü o yıl üste üste 3 çok tanınmış insan birer sıpayı evlat edindiler.
Bu gelişme Cem-Ümit Boyner ve Sezen Aksu ile başladı; Başak Dizer ve Kıvanç Tatlıtuğ ile devam etti.
Böylece üç sempatik eşek yavrusu kendilerine birer konut buldu.
Ancak eşek hakları açısından gidilecek değerli bir mesafe var.
Soru şu:
Bir sıpayı evlat edinebilirsiniz fakat bir sıpanın ismini evladınıza verebilir misiniz?
Hz. Muhammed’in atının ismini biliyoruz, ya eşeğinin ismi ne?
Soruyu sormamın bir nedeni var şüphesiz.
Yukarıda kelamını etmiştim.
Kur’an’da 5 başka yerde eşeklerin ismi geçiyor.
Hazreti İsa’nın eşeğinin ismi “Lokael’di.” Türçe’de “Üçüncü Eşek” olarak bilinir.
Hazreti Muhammed’in de bir eşeği vardı.
Adı “Ya’fur’du…”
Peygamber Efendimizin iki savaşa eşeğin sırtında gittiği yazılır.
Ne var ki tarihte her olayda olduğu üzere zavallı eşek inanç kitaplarında bile atın altında ezilmiştir.
Hazreti Muhammed’in en ünlü atının ismi Burak’tı.
Miraç gecesi onu sırtına alıp gökyüzüne taşıyan attı bu.
Yunan mitolojisinde Zeus’a savaşta kullanacağı “yıldırım oklarını” taşıyan Pegasus üzere Burak da kanatları olan bir at olarak tasvir edilir.
Zaten Hazreti “Burak” sözü de Arapça’da “yıldırım” manasına gelir.
Adı birçok beşere verilmiştir.
Türkiye’de kaç kişi Hz. Muhammed’in atının ismini yaşıyor?
Türkiye’nin en ünlü Burak’larına gelince…
Onlar ortasında Osmanlı denizcisi Burak Reis, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın oğlu Ahmet Burak ve Sözcü gazetesinin sahibi Burak Akbay’ı sayabiliriz.
Şimdi gelelim sorunun zavallı eşekle ilgili kısmına…
Türkiye’de Hazreti Muhammed’in ismi Burak’ın ismini taşıyan 178 bin 246 kişi var.
Osmanlı Beyliği’nin kurucusu Ertuğrul ismini taşıyan insan sayısının 49 bin 711olduğunu söylersem bir karşılaştırma yapabilirsiniz.
Peki “Yafur” ismi taşıyan kaç kişi var?
Hazreti Muhammed’in eşeği “Ya’fur’un” ismini taşıyan kaç kişi vardır?
Cevap şu:
Hiç kimse…
Oysa “Ya’fur” “tüyleri toprak renkli ceylan” demektir.
Çok hoş bir isim…
Yani beşere rahatlıkla verilebilecek bir isim.
Herhalde önyargılar bizi engelliyor.
İşte o nedenle sevinerek ilan ediyorum ki…
Eşeğin tarih boyunca gaspedilen hakları geri verilmeye başlanıyor.
Nitekim New York Times gazetesinin geçen hafta hoş gözlü eşeğin arkeolojik mazisini anlatan uzunca bir yazıyı yayınlamış olması da bunun bir göstergesi…
Ne keyifli bize ki, arkadaşımız eşek yine ortamıza katılıyor.
Welcome donkey…
|
İLGİLENENLERE NOT: (*) Eşek üzerine değişik bir şey okumak isteyenlere Akit İnternet sitesinde 11.08.2018 günü yayınlanan “Muhafazakârlar Eşekleri Neden Sever” isimli uzun yazıyı tavsiye ederim. Gazeteci Turan Kışlalı’nın yazdığı yazıda “Eşek” sözünün günlük hayat, siyaset ve sanattaki pejorativ manasına ilişkin enteresan bilgiler var. |
(*) Ayrıyeten Youtube’da “Şifaı Şerif Dersleri” ismi altında yayınlanan “Peygamber Efendimizin Sevgili Eşeği Ya’fur” isimli görüntü da enteresan.
Yorumlar kapalı.