‘Stratejik oy vermek’ mümkün mü, bu yaklaşım neden tartışılıyor?

featured

Merve Kara-Kaşka
BBC Türkçe

Seçmenlerin, muhakkak bir hedefe ulaşmak için en çok tercih ettikleri parti yerine öteki bir partiye oy vermeleri “stratejik oy verme davranışı” olarak tanımlanıyor.

14 Mayıs seçimlerinde rekabetin yakın görülmesi ve en küçük yüzdelerin hesaba katılması üzere nedenler stratejik oyları tekrar gündeme getirdi.

Stratejik oy hesaplarının önümüzdeki seçimlerde “muhalefetin Meclis’te çoğunluğu elde etmesini sağlamakta” kilit rol oynayacağını düşünenler kadar, “toplumsal mühendislik” olduğunu savunan ve buna şiddetle karşı çıkanlar da var.

Uzmanlarsa bilhassa milletvekili seçimlerimde strateji kurmanın ve işletmenin karmaşık ve sıkıntı olacağı konusunda hemfikir.

‘Cumhurbaşkanlığı seçimi için strateji kurmak daha kolay’

14 Mayıs seçimlerinde 60 milyondan fazla seçmen, önümüzdeki 5 yıl boyunca misyon yapacak cumhurbaşkanını ve milletvekillerini seçecek.

Türkiye çapında 973 ilçe, 1094 ilçe seçim heyetinde, 191 bin 884 sandık kurulacak.

Tüm bu datalar, seçimlerle ilgili genel bir strateji geliştirmek isteyenlerin kullanmaları gereken parametrelerden kimileri.

Bunların yanında göz önünde bulunması gereken en değerli bilgi, cumhurbaşkanı adaylarının, ittifakların ve de partilerin alacağı varsayım edilen oylar.

Bu iddiaların bilhassa milletvekili seçimleri için karmaşık hale geldiğini söyleyen Ege Üniversitesi Siyaset Bilimi kısmında oy verme davranışları üzerinde çalışan Doç. Dr. Betül Aydoğan Ünal, “Cumhurbaşkanlığı seçimi, hangi iki adayın önde olacağını bilme kolaylığına sahip.” diyor.

BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Aydoğan Ünal, “Dolayısıyla, oylarının boşa gitme derdini yaşayan seçmenler, kazananı belirlemek için hangi adaya oy vermeleri gerektiğini evvelce bilebilir.” tabirlerini kullanıyor.

Bunun 14 Mayıs seçimlerine etkisini BBC Türkçe için pahalandıran Dokuz Eylül Üniversitesi’nde İktisat kısmında seçmen davranışı üzerinde araştırmalar yapan Doç. Dr. Fırat Gündem, “İktidar karşısındaki en güçlü aday olan Kemal Kılıçdaroğlu karşısında bir kenetlenme görmek ve hasebiyle stratejik oy verme davranışı beklemek çok normal” diyor ve şöyle devam ediyor:

“Seçim günü Erdoğan’a oy vermek istemeyen seçmenlerin büyük kısmı Kılıçdaroğlu etrafında konsolide olacaktır. Bunun başkanlık seçimlerini birinci cinste nihayete erdirmeye kâfi olup olmayacağını göreceğiz.”

‘Stratejik oylar Cumhur İttifakı’nın sandalye sayısını 290’a indirebilir’

Oylarla ilgili bir strateji geliştirmenin en tartışmalı olduğu mevzu ise milletvekili seçimleri.

Seçmenin oylarının boşa gidip gitmeyeceği korkusuna bir cevap olarak geliştirildiği belirtilen yazılım araçları bile var.

Bu alanda çalışan Koç Üniversitesi Memleketler arası Münasebetler Kısmında Araştırma Vazifelisi ve Toplumsal Tesir Araştırmaları Merkezi (TEAM) Analisti Nezih Onur Kuru, muhalefetin stratejik oylarla Meclis’te çoğunluğu elde etmesini sağlayabileceğini savunuyor.

Kuru, ortalarında yazılım geliştiriciler ve bilgi bilimcilerin olduğu yaklaşık 30 kişilik istekli bir takımla seçmenleri stratejik oy vermeye ikna etmek için çalışıyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan Kuru, “Türkiye’de siyasal kutuplaşma partizan kimlikleri derinleştirmiş durumda, oy kullananların yüzde 75-80’inin partisi aşikâr. Kalan kesimde bizim hitap ettiğimiz, daha genç, eğitimli olan yüzde 2-3’lük seçmen grubu” diyor ve ekliyor:

“Bu küme Meclis aritmetiğini bilerek seçim yaparsa Cumhur İttifakı’nın sandalye sayısının 290’a indirebilir.”

Bu ön görüsünün “Türkiye’nin 81 vilayetinde, 30 bin şahısla yüz yüze görüşürlerek yapılan bir ankete nazaran hazırlanan seçim senaryolarına, geçmiş seçim sonuçlarına ve farklı anket çalışmalarına” dayandığını belirtiyor.

Ancak seçmen davranışının bu formda etkilenmesine şiddetle karşı çıkanlar da var.

Stratejik oylara kamuoyunda en çok karşı çıkan partilerden biri olan TİP’in İstanbul 2. Bölge Milletvekili Adayı ve Yeşiller Partisi Eş Sözcüsü Koray Doğan Urbarlı, bunu “toplumsal mühendislik” olarak tanımlıyor.

BBC Türkçe‘ye konuşan Urbarlı, stratejik oyların Türkiye seçim tarihinde iki defa muvaffakiyete ulaştığını söylüyor:

“Birincisi Kürt siyasetçilerin Meclis’e girmesi, ikincisiyse HDP’nin barajı aşması için CHP’den HDP’ye oy akışının sağlanmasıydı. Bunların ikisi de Türkiye genelindeydi ve çok örgütlüydü.

“Fakat siz ne genel ne de örgütlü değilseniz, kamuoyunda, toplumsal medyada, ‘Şu partiden bu partiye yüzde 0,4 oy kaymalı’ derseniz ve bunu örgütsüz bir seçmene söylerseniz, bunun nereye varacağını bilemezsiniz.

“Diyelim ki beşerler öneriyi dinlediler lakin yüzde 0,4 yerine yüzde 4 oy kaydı; bu sefer ne olacak? Bütün o taktik, strateji çökmüş olacak…”

‘Bu çeşit mevzularda kişisel olarak çabalamak kâfi değildir, parti örgütlenmesi üzere organize yapıların olması gerekir’

Seçmen davranışları üzerinde çalışan uzmanlar partilerin oy oranlarıyla ilgili iddialarda mümkün bir yanlışın stratejiyi anlamsız hale getirebileceğini söylüyor.

Doç. Dr. Betül Aydoğan Ünal, “Yapılan simülasyonlar, yakın devir anketlerine dayansa da sandık sonuçlarının hakikat yansıtılıp yansıtılmayacağı konusunda emin olamayız. Burada yaşanılacak bir yanılma, stratejilerin hedefine ulaşmasını engelleyecektir.

“Parlamento seçimleri için strateji kurmak kadar stratejiyi işletmek de güç. Partilerin alacağı oy oranları kesin olarak bilinse bile pek çok vilayette stratejik oy verilebilecek birden fazla partinin olduğunu görüyoruz.

“İşleyen bir strateji için birebir anda birden fazla mümkünlük varsa, stratejik seçmenlerin tek bir partiye yönelmesi gerekir. Şayet stratejik oy vermek isteyen seçmenler farklı partilere dağılırsa, sonuç elde etmek mümkün olmaz.

“Sonuç elde etmek isteniyorsa bu cins hususlarda kişisel olarak çabalamak kâfi değildir. On binlerce seçmenin makul bir istikamete kanalize edilmesi için parti örgütlenmesi üzere organize yapıların olması gerekir.”

Buna ek olarak “seçmenleri etkilemesi olası olan, literatürde yer alan ve gelişmiş ülkelerde de gözlenen oy verme motivasyonları”nın Türkiye’de çalışmaması sonuçlara ait varsayımların ortak sorunu olarak görülüyor.

Doç. Dr. Fırat Gündem, “Ancak burada kıymetli olan seçmenin partisiyle kurduğu bağlantıdır. Yani ekonomik berbata gidiş, yüksek enflasyon, düşük kişi başına büyüme ya da mesela en değerlilerinden adaletsiz gelir dağılımı üzere Ekonomik Oy Verme davranışını etkileyen faktörlerin iktidar partisinin oylarında bir erimeye yol açmadığı görünüyor.

“Benzer biçimde iktidar partisinin kullandığı lisan de kelam konusu kutuplaşma da kendi kitlesini konsolide etmede işe yarıyor. Bütün bunlar böyleyken, yapılan anketlerin bunu göz önüne alan bir sistematikle yapıldığını söylemek güç.

“Anketlerin büyük kısmı, bilimsel anakütle-örneklem bağını dikkate almıyor/alamıyor. Bu nedenle bilgili anketlere dayanarak rastgele bir simülasyonla seçmen davranışlarını manipüle etmenin çok mümkün olduğunu düşünmüyorum.

“Elbette kimi bireyler buna bakarak oy verebilirler lakin bu şahısların toplamı istatistiksel olarak manalı bir fark yaratacak kadar değildir.

Stratejik oy yönlendirmeleri ne cins sonuçlar doğurabilir?

Peki siyasi partiler dışında yapılan stratejik oy yönlendirmeleri seçimleri nasıl etkileyebilir?

Doç Dr. Betül Aydoğan Ünal bu soruya şu cevabı veriyor:

“Stratejik oy verme konusunda yapılan yönlendirmelerin temel sorunu, bu yönlendirmeler ortasındaki iletişimsizlik. Seçmenler, farklı kaynaklardan gelen çelişkili bilgilerle karşılaşarak seçim gününde stratejik oy vermek yerine, en çok tercih ettiği partiye oy verme konforuna yönelebilir.

“Yaptığım çalışmalar, Türkiye’de seçmenlerin strateji kurmaları gereken bir durumla karşılaştığında her dört seçmenden yalnızca birinin stratejik oy verdiğini gösteriyor.

“Diğer yandan stratejik oy verilebilecek parti sayısı birden fazlaysa stratejik oyların dağılarak sonuç elde edilemediği senaryoların yaşanması mümkün. Türkiye’deki uygulanan sistem gereği, parlamento seçimlerinde stratejik oy verilebilmesi için vilayet bazlı aşikâr bir kanaldan organize çalışılması gerekiyor.

“14 Mayıs seçimleri ise çok süratli geçen bir seçim periyodu oldu. Hasebiyle, partilerin seçmenlerine direkt ulaşıp yönlendirme yapabilecekleri bir vakitleri olmadı.

“Diğer taraftan, hem seçmen tercihlerinin hem de gündemin çok süratli bir halde değiştiği bir devirdeyiz. Bu nedenle, öbür partilerin ne oranda oy alacağı konusunda kesin dataya sahip olunmadığı için kurulacak stratejiler aldatıcı ya da yanlış olabilir ve nihayetinde verilen stratejik oy boşa gidebilir.

“Bu yönlendirmelerin yol açabileceği öteki sorun ise literatürde stratejik oy vermenin eleştirildiği nokta olabilir. Stratejik oy veren seçmenler aslında gönlünden o adayı ya da o partiyi kabul etmeyerek ehven-i şeri seçebilir.

“Belki öbür bir adaya ya da öteki bir partiye dayanak vermek istiyor, lakin belirli sebeplerden ötürü stratejik oy verme yolunu seçiyor. Bu durum, seçim sonuçlarının seçmen tercihlerini tam olarak yansıtmasına pürüz teşkil edebilir.

“Demokrasilerde seçimlerin temel hedefi halkın tercihlerini yansıtmak olsa da seçim sistemleri gereği yüzde 100 başarılı bir temsiliyet mümkün olmayabilir. Türkiye özelinde konuşacak olursak, yakın vakte kadar dünyada en yüksek seçim barajına sahip ülkelerden biriydik. Bu nedenle, aslında uzun yıllardır Türkiye’de seçimler seçmenlerin gerçek tercihlerini tam yansıtamıyordu.”

‘Sayısal tartıdan daha çok fikren önemli’

Stratejik oyların yol açması muhtemel bir temsiliyet meselesiyle ilgili verilen yaygın cevaplardan birini TEAM Analisti Nezih Kuru yineliyor:

“Bu seçim o seçim değil”

Kuru, 14 Mayıs’ta Meclis çoğunluğunun önceliklendirilmesi gerektiğini şu sözlerle savunuyor:

“Bu seçim o seçim değil… Meclis çoğunluğunun ele geçirilmesi aslında değişim demek. Bundan sonra gelecek seçimlerde rahat rahat temsile odaklanabiliriz.”

Doç Dr. Fırat Gündem ise muhtemel bir strateji oy verme davranışının muhalefette temsiliyet açısından değerli bir fark yaratmayacağını söylüyor:

“Eğer varsa stratejik oy verme davranışı çoğunlukla muhalif seçmen kamplarında gerçekleşecek. ÂLÂ Parti’den CHP’ye, TİP’ten Yeşil Sol’a vs. Bu nedenle Meclis’te temsiliyet açısından muhalif seçmen için çok büyük bir değişiklik olmayacaktır.

“Bunun tek alternatifi, Kürt vilayetlerinde daha evvelce AKP’ye oy vermiş, HDP ekolüyle de ilişkilenmek istemeyen Kürt seçmenin CHP ve İYİP’e kayması olabilir lakin bu da ülke çapında çok kıymetli görünmeyebilir. Bu çeşitten bir stratejik oy verme davranışı daha çok cumhurbaşkanı seçimi için kıymetli olacaktır diye düşünüyorum.”

Peki oylarının boşa gideceği tasası tarşıyan seçmen neye odaklanmalı?

KONDA Araştırma İdare Heyeti Üyesi Bekir Ağırdır, Türkiye’nin aktüel meseleleri göz önüne alındığında parlamentodaki temsiliyete odaklanmanın yeni bir “siyasi kültürün” inşasına kıymetli bir hissesi olacağını söylüyor.

3 Mayıs’ta Açık Radyo internet sitesinde yayımlanan ve radyonun Genel Yayın Direktörü Ömer Madra ile yaptığı söyleşide Ağırdır şu sözleri kullanıyor:

“Türkiye’nin sorunları üzerinden baktığımız vakit, şayet Cumhurbaşkanlığı değişimi sağlanmışsa ve parlamentoda yeni bir büyük uzlaşma inşa edecek, ayrıyeten güçler ayrılığının temel olduğu yeni bir anayasa yapacaksak parlamentodaki temsiliyet kıymetli.

“Sayısal yükten daha çok fikren değerli. Esasen bu seçimlerden çabucak ardından, bir hafta sonra meclis açılırken göreceğiz. Birbirlerinin listelerinden giren herkes kendi partilerine dönecek. Çok büyük olasılıkla parlamento açılırken 15,16 farklı parti olacak…

“Brezilya’da Lula’nın söylediği üzere: ‘Cennetin kapılarını bu seçimde açamayacağız tahminen lakin cehennemin kapılarını kapamak gerekiyor.’ Ülkenin gidişatına bir biçimde müdahale etmemiz lazım. Bunun da öncelikli yolu Cumhurbaşkanlığı seçimi.

“Sonra da parlamentoda siyaset kültürümüzün ve biçimimizin; müzakere temelli, uzlaşma arayan bir lisana ve üsluba gelmesini sağlamaya çalışmamız lazım. Söylediğim şeylerin bir kısmının romantik olduğunu biliyorum. Pratik gerçekliğe, var olan siyasi kültüre alışılmamış olduğunun da farkındayım. Şayet var olan siyasi kültüre teslim olursak, her tartışmayı münakaşaya bağlar ve hainlikler, bölünmüşlükler üzerinden yürütürsek ‘yeni sözü’ nasıl bulacağız?”

0
mutlu
Mutlu
0
_zg_n
Üzgün
0
sinirli
Sinirli
0
_a_rm_
Şaşırmış
0
umursamaz
Umursamaz
‘Stratejik oy vermek’ mümkün mü, bu yaklaşım neden tartışılıyor?

Yorumlar kapalı.

Giriş Yap

Fokana Haber ayrıcalıklarından yararlanmak için hemen giriş yapın veya hesap oluşturun, üstelik tamamen ücretsiz!