Kaleme aldığı dizeleri notalara dökülerek, Cem Karaca, İlhan İrem, Ahmet Kaya, Ruhi Su, Edip Akbayram, Fikret Kızılok, Fuat Latife, Zülfü Livaneli ile Yunan bestekar Manos Loizos tarafından yorumlanan Ran, ressam Ayşe Celile Hanım ile Hikmet Bey‘in oğlu olarak kimi kaynaklara nazaran Ocak 1902’de, kimi kaynaklara nazaran ise Kasım 1901’de Selanik’te doğdu.
Asıl ismi Mehmet Nazım olan, edebiyat dünyasında Nazım Hikmet ismiyle tanınan usta şair, yaptığı bir açıklamada, hayatının birinci periyodunu, şu sözlerle aktarmıştı:
“Ben 1902 yılında, 20 Ocak’ta Selanik’te doğdum. Dedem valiydi, şiirle ilgilenirdi. Annem ressamdı, birkaç yabancı lisan bilirdi. Babam evvel elçilik, daha sonra üst seviye memurluk yaptı. Birinci şiirimi 13 yaşındayken yazdım. Bir yangını anlatıyordu. Ailem benim mükemmel bir çocuk olduğuma karar vermiş ve şiir yazmamı telkin etmeye başlamıştı. 15 yaşında bahriye okuluna verdiler. Deniz subayı yapmak istiyorlardı beni. Okuduğum sınıf ikiye ayrılmıştı.
Bir kısmı sporla, oburu şiirle uğraşıyordu. Ben şairler tarafına düştüm. Okulda bize tarih ve edebiyat derslerini ünlü Türk şairi Yahya Kemal veriyordu. Kedimi anlatan bir şiir yazmıştım. Yahya Kemal, şiirimi okuduktan sonra kedimi getirmemi söyledi. Tüyleri dökülmüş, çelimsiz bir kediydi. Yahya Kemal o vakit bana, ‘Bu kadar allayıp pullayabildiğine nazaran, senden kesin şair olur.’ demişti. 16 yaşındayken Yeni Mecmua’da ‘Servilikler’ isimli şiirim yayımlandı. Bu şiir herkes tarafından beğenilmişti. 17 yaşında artık yazdıklarım önemli ciddi basılıyordu.”
Nazım Hikmet Ran, ilkokulu Göztepe Taş Mektep’te okudu, akabinde Mekteb-i Sultani’nin hazırlık sınıfına yazıldı. Ailesinin yaşadığı ekonomik külfet nedeniyle bir yıl sonra okuldan alınan Ran, Nişantaşı Sultanisi’ne kaydedildi.
Nazım Hikmet, birinci şiiri “Feryad-ı Vatan”ı 3 Temmuz 1913’te yazdı. Denizciler için yazdığı “Bir Bahriyelinin Ağzından” şiirinden etkilenen Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın takviyesiyle 1917’de girdiği Heybeliada Bahriye Mektebi’ni 1919’da tamamladı.
Sağlık meseleleri nedeniyle 1921’de subaylıktan ayrıldı
Başarılı edebiyatçı, Hamidiye kruvazörüne stajyer güverte subayı olarak atandı fakat 1920’de geçirdiği bir hastalık sebebiyle 1921’de sıhhat konseyi kararıyla askerlikten çıkarıldı. Bu süreçte edebiyata ilgisini sürdüren Ran, yazdığı şiirleri büyük hayranlık duyduğu Yahya Kemal’e göstererek, tenkitlerini dinledi.
“Bir inilti duydum serviliklerde/ Dedim: Burada da ağlayan var mı? /Yoksa tek başına bu kuytu yerde, /Eski bir sevgiyi anan rüzgar mı? / Gözlere inerken siyah örtüler / Umardım ki artık ölenler güler / Yoksa hayatında sevmiş ölüler / Hala servilerde ağlıyorlar mı?” dizelerinden oluşan ve Yahya Kemal tarafından düzenlenen, “Hala Servilerde Ağlıyorlar mı?” şiiri, 1918’de Yeni Mecmua’da yayımlandı.
Nazım Hikmet Ran, 1920’de Alemdar gazetesinin açtığı şiir yarışında birincilik mükafatını kazandı.
İlk periyotlarında ismi “hececi” şairlerle anılan usta kalem, İstanbul’un işgal altında olduğu günlerde, vatan sevgisini yansıtan coşkulu direniş şiirleri yazdı.
Usta şair, Ulusal Çaba’ya katılmak üzere 1921’de Faruk Nafiz, Yusuf Ziya ve Vala Nurettin ile Sirkeci’den kalkan Yeni Dünya vapuruna gizlice binerek İnebolu’ya geçti. Bolu’da bir müddet öğretmenlik yapan şair, daha sonra Batum üzerinden Moskova’ya giderek, Doğu İşçileri Komünist Üniversitesinde (KUTV) okudu.
Batum’da duyduğu lakin kelamlarını anlamadığı Rusça bir şiirin biçiminden etkilenen şair Ran, özgür şiire ilgi duymaya başladı. Moskova seyahati sırasında yazdığı “Açların Gözbebekleri” şiirinde hür ölçüyü deneyen Ran’ın birtakım şiirleri, 1923’te “Yeni Hayat” ve “Aydınlık” mecmualarında yayımlandı.
Serbest ölçüde Türk şiirinin birinci örneklerine imza attı
Nazım Hikmet Ran, hür ölçüde Türk şiirinin birinci örneklerini verirken, bir makalesinde şunları kaleme almıştı:
“Kafiyeli, vezinli şiir yazılmaz diyenler de kafiyesiz, vezinsiz şiir yazılmaz diyenler de dar başlıdır. Şiir o denli de yazılır, bu türlü de. Ben artık bütün hallerden yararlanıyorum. Halk edebiyatı vezninde de yazıyorum, kafiyeli de yazıyorum. Zıddını de yapıyorum. En sade konuşma lisanıyla kafiyesiz, vezinsiz şiir de yazıyorum. Sevdadan da barıştan da inkılaptan da hayattan da vefattan de sevinçten de sıkıntıdan de umuttan da ümitsizlikten da kelam ediyorum. Beşere has her şeyin şiirime de has olmasını istiyorum. İstiyorum ki okuyucum bende bütün hislerinin tabirini bulabilsin.”
Moskova’dan 1924’te Türkiye’ye dönen Nazım Hikmet, Aydınlık mecmuasında yayımlanan şiir ve yazılarından ötürü 15 yıl mahpusu istenince yine Moskova’ya gitti.
Nazım Hikmet Ran’ın birinci şiir kitabı “Güneşi İçenlerin Türküsü”, 1927’de Bakü’de okuyucuyla buluştu.
Cumhuriyet’in 5’inci yıl dönümü münasebetiyle çıkarılan aftan yararlanmak üzere Temmuz 1928’de Türkiye’ye girerken yakalanan Nazım Hikmet, bir müddet tutuklu kaldı.
Usta şair, yazı takımına katıldığı “Resimli Ay” mecmuasında bir yandan şiirlerini yayımladı, bir yandan da edebiyatın yerleşmiş kıymetlerine karşı sert çıkışlar yaptı. Kendisini “sosyalist şair” olarak tanımlayan Ran, sanatın hedefi konusundaki tartışmada “Sanat, sanat için değildir.” diyerek toplumcu bir anlayışı benimsediğini tabir etti.
“835 Satır” şiiri, edebiyat etraflarında yankı uyandırdı
İstanbul’da 1929’da basılan “835 Satır” şiiri, edebiyat etraflarında geniş yankı uyandıran Ran, tam manasıyla klasik denilemeyecek ancak biçimsel bakımdan daha az deneysel bir şiir lisanı geliştirdi.
Şiirleriyle ilgili açılan pek çok davada beraat eden Ran, 1933’e kadar “gizli örgüt kurmak” cürmünden, daha sonra ise “orduyu ve donanmayı isyana teşvik” hatasından tutuklandı ve 28 yıl 4 ay mahpus cezasına mahkum edildi.
Nazım Hikmet Ran, 1939’da 17 bin mısradan oluşan “Memleketimden İnsan Manzaraları” isimli yapıtını yazmaya başladı.
Genel Af Maddesi’nden yararlanarak, 1950’de hür kalan şaire, Dünya Barış Kurulu tarafından Picasso, Paui Rubeson, Wanda Jakubuurska ve Pablo Neruda‘yla birlikte “Uluslararası Barış Ödülü” verildi.
Neruda’nın “Nazım’a sahip çıkın. Biz onun yanında şair bile sayılmayız” dediği şair Ran, özgür kaldıktan sonra askerlik misyonuna alınacağını öğrenince, öldürüleceği niyetiyle Stalin idaresindeki Sovyetler Birliği’ne gitti.
Ran, 25 Temmuz 1951’de Bakanlar Kurulunca Türk vatandaşlığından çıkarıldı. Tıpkı yıl şairin oğlu Mehmet dünyaya geldi.
Uluslararası barış kongrelerine katılması ve bu doğrultuda gayret etmesi nedeniyle de yapıtları birçok lisana çevrilen Ran, dünyada büyük ün kazandı. Pek çok ülkeye seyahat ederek konferanslara katılan ve şiirlerini okuyan Nazım Hikmet, 3 Haziran 1963’te kalp yetmezliği sonucu Moskova’da hayatını kaybetti.
Eserlerinin büyük çoğunluğu vefatından sonra yayımlandı
Ünlü Fransız muharrir ve düşünür Jean Paul Sartre, Nazım Hikmet’in vefatının akabinde yaptığı açıklamada, şu tabirleri kullanmıştı:
“Vefalı dost, yiğit savaşçı, insan düşmanlarının amansız düşmanı, her yerde beşere hizmet etmek ancak hiçbir şeye kayıtsız kalmak istemiyordu. Bilirdi ki insan yaratılmış bir mahluktur ve asla dünyaya hazır gelmiyor. İnsanın durmadan düşmanla savaşarak kendi kendini yaratması gerekmektedir. Kelamın kısası, Nazım Hikmet’in dediği üzere asla uyumamak lazımdır. O asla uyumadı. Değerli olan odur ki, vefat onun birinci ve son uykusu oldu.”
Yazar Yaşar Kemal ise kaleme aldığı “En Büyük Şairimiz” isimli makalesinde “büyük halk ozanlarının son büyük halkası” dediği Nazım Hikmet için “Türk lisanı var epey Nazım Hikmet de var olacaktır.” sözlerini kullanmış, ayrıyeten “Eğer Nazım Hikmet üzere büyük bir yol gösterici gelmeseydi, edebiyatımız bu düzeye çıkamazdı.” değerlendirmesinde bulunmuştu.
Nazım Hikmet Ran’ın doğumunun 100’üncü yılı hasebiyle 2002 yılı UNESCO tarafından “Nazım Yılı” ilan edilmişti.
Novodeviçi Mezarlığı’nda toprağa verilen şair, 5 Ocak 2009 tarihli Bakanlar Şurası kararıyla tekrar Türk vatandaşlığına kabul edildi.
Ran’ın “Dağların Havası” (Osmanlıca), “Güneşi İçenlerin Türküsü”, “835 Satır”, “Sesini Kaybeden Şehir”, “Benerci Kendini Niye Öldürdü?”, “Taranta Babu’ya Mektuplar” isimli yapıtları ömrü sırasında, “Kurtuluş Savaşı Destanı”, “Rubailer”, “Memleketimden İnsan Manzaraları”, “Cezaevinden Memet Fuat’a Mektuplar”, “Kemal Tahir’e Mapushaneden Mektuplar”, “Kuvayi Milliye”, “Sevdalı Bulut”, “Nazım ile Piraye”, “Hikayeler”, “Piraye’ye Mektuplar”, “Henüz Vakit Varken Gülüm“ün de ortalarında bulunduğu çok sayıda yapıtı ise vefatından sonra yayımlandı.
Eserleri 50’den fazla lisana çevrilen şair, cezaevindeyken, İbrahim Sabri ve Mazhar Lütfi takma isimlerinin yanında imzasız olarak da birtakım şiirlerini okuyucuyla buluşturdu, 1949’da ise Ahmet Oğuz Saruhan ismiyle “La Fontaine’den Masallar” isimli kitabını çıkarttı.
Akşam, Son Posta ve Tan gazetelerinde “Orhan Selim” takma ismiyle fıkra müellifliği ve başyazarlık yapan Ran’ın yeniden Orhan Selim imzalı “İt Ürür Kervan Yürür” isimli bir kitabı da bulunuyor.
Oyun muharriri da olan Nazım Hikmet’in, “Kafatası”, “Bir Meyyit Evi”, “Unutulan Adam” ve “Ferhat İle Şirin”in de ortalarında bulunduğu 22 tiyatro yapıtı, Türkiye’nin yanı sıra Rusya, Almanya, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya’da sahnelendi. (AA)
Yorumlar kapalı.