ABD, 2008 global finansal krizinden bu yana birinci kere bankacılık kriziyle sarsılıyor. Amerika’nın en büyük 16’ncı bankası olan ve teknoloji yatırımlarıyla tanınan Silikon Vadisi Bankası’nın (SVB) akabinde New York merkezli Signature Bank’ın da iflas bayrağı çekti. Kriz büyük bankaların oluşturduğu konsorsiyum eşliğinde çözülmeye çalışılıyor.
ABD Hazine Bakanlığı, Merkez Bankası (Fed) ve Federal Mevduat Sigorta Kurumu (FDIC), First Republic Bank’ın 11 büyük bankadan 30 milyar dolarlık mevduat aldığını duyurdu. İflas eden bankalardaki mevduat sahiplerinin paralarının tamamına erişebilecekleri de belirtildi.
Biden idaresinin ‘Vergi verenlerin parası ile banka kurtarma yapmıyoruz’ mesajı vermeye çalıştığı belirtiliyor. Bu ortada ABD bankalarının bir haftada Fed borçlanma rekoru kırdığı haberleri geldi. Fed bilançosunun, 15 Mart prestijiyle yaklaşık 300 milyar dolar artışla 8,69 trilyon dolara çıkması dikkat çekti. ABD Orta Ölçekli Banka Koalisyonu (MBCA) da dala olan inancı tazelemek için FDIC sigortasının gelecek 2 yıl boyunca tüm mevduatları kapsayacak formda genişletilmesini talep etti.
Dikkatler ABD’ye çevrilmişken, İsviçre’nin en büyük ikinci bankası Credit Suisse’in de zahmette olduğu yansıdı. İsviçre Merkez Bankası, Credit Suisse’e likidite sağlanacağını duyururken, bankanın Merkez Bankasından (SNB) 50 milyar İsviçre frangına (54 milyar dolar) yakın borçlanacağını duyuruldu.
Gelişmeleri Altınbaş Üniversitesi’nden Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu ile konuştuk.
‘Kapitalizmin daima krizlere yol açan bir tabiatı var’
Prof. Hayri Kozanoğlu’na nazaran 2008 finansal krizinin tekrarlanıp tekrarlanmayacağını söylemek kolay değil. Fakat Kozanoğlu, kapitalizmin daima krizlere yol açan tabiatına atıf yaptı:
“2007-08 global finansal krizi kadar derin bir kriz olacak yahut olmayacak demek çok kolay değil. Zira bir tarafıyla kapitalizmin daima krizlere yol açan bir tabiatı var. Globalleşmenin giderek finansallaşması riskleri bastırıyor. Bir taraftan 2007 krizi üzere, büyük depresyon krizlerden belirli dersler aldığımız için hangisi hâkim olacak, ona net olarak bir karşılık vermek imkanlı değil. Lakin birinci olarak Silikon Vadisi Bankası’nda patlak veren kriz güzel bir örnek oluşturuyor. Zira bu işin bankacılık, finansal boyutu var. Bir de gerçek iktisada ait boyutu var.”
‘Finansta bilinen kolay bir olguyu dahi dikkate almadıkları görüldü’
İflas eden Silikon Vadisi Bankası’nın son devirde yükselen teknoloji şirketleriyle iş yapan bankalardan birisi olduğunu belirten Kozanoğlu, bu şirketlerin pandemide nakitlerini bu bankalara ‘park ettiklerini’ fakat faiz artışlarıyla birlikte ‘tahvil sarsıntısının’ krizi tetiklediğini vurguladı:
“Silikon Vadisi Bankası büyük ölçüde bankacılık münasebetlerini, bilhassa Kaliforniya, San Francisco, Silikon Vadisi’nde ağırlaşan teknoloji şirketleri üzerine bir bankaydı. İstatistikler Amerika’daki teknoloji şirketlerinin yaklaşık yarısının bu bankayla iş yaptığını gösteriyordu. Ziyanla müsabakasının iki istikameti var, biri gerçek iktisada ait gelişmeler. Teknoloji şirketleri, bilgisayar, yazılım, biyoteknoloji gibisi şirketler pandemi öncesinde de yükseliş gösteriyorlardı. Platformların piyasa bedeli yükseliyordu. Pandemiyle karlılıkları çok fazla arttı. Ellerinde biriken nakitleri bankalara park ettiler. Silikon Vadisi Bankası da bunlardan biriydi. 50 milyar doların altında bir bilançosu varken, 3 yıl içinde 200 milyar doların üzerine çıktı. Bu topladığı paralar varken, iktisat genelde süratli büyümediği, tam bilakis pandemide durakladığı için çok kredi talebi de yoktu. Büyük ölçüde Amerikan hazine bonolarına ya da hazine garantili menkul değerlere yatırdı. Zira tahvillerin, faizler yükselirse, ödemeleri gereken ana paraları faiz değişmediği için piyasa pahaları düşer. Bu finansta bilinen bir olgudur. Lakin bu kadar kolay bir olguyu dahi dikkate almadıkları görüldü. Pandemi sırasında beşerler daha çok mallara, bilgisayar donanımlarına, internet kontaklarına, bilgisayar oyunlarına çok para harcamışlar. Bundan büyük kar etmişlerdi. Bu bilakis döndü. Çok borçlanarak faaliyet gösteren şirketlerin, faizlerin yükselmesiyle piyasa pahaları düştü hem nakit akışları geriledi. Ve bunlar bankalardan nakitlerini çekmeye başladı. Mevduatlar süratle çekilmeye başlarsa bunu karşılamak için belirli varlıklarınızı elden çıkartmak gerekiyor. Faizler artınca da ellerindeki tahvil portföylerinin kıymeti düştü ve her satışlarınızda ziyan yazmaya başladı. Bu ziyanlar dikkat çekince de daha fazla mevduat çekilmesi oldu.”
‘Krizin büyük bankalardan oluşan konsorsiyumla çözmeye çalışıyorlar lakin piyasa tedirgin’
Prof. Kozanoğlu, krizin büyük bankalardan kurulan ‘konsorsiyum’ eşliğinde çözülmeye çalışıldığını belirtirken, piyasalardaki tedirginliğin teskin edilemediğinin altını çizdi. Kozanoğlu, krizin bu yollarla önlenmesinin mümkün olup olmayacağını söylemenin de kolay olmadığı görüşünde:
“Bankalarda krizler bu türlü patlar. Banka sermayesini artırmak niyetiyle 2.5 milyar dolar sermaye talebiyle piyasaya çıktı, bu da daha sıkıntı bir durumda oldu, iflasa sürüklendiği algısını güçlendirdi ve beklenene gelişmeler oldu. Gerisinden Signature Bank denilen New York merkezli büyük ölçüde hukuk firmalarıyla çalışan, Trump’ın damadı Kushner’in de hem bağlantı kurduğu, daha çok Amerika’daki Yahudi sermayesi etraflarının finansmanıyla ilgili bir kuruluş da batma noktasına geldi. Nakit desteği ile ayakta tutuldu. Silikon Vadisi Bankası iflasa sürüklendi. En son First Republic Bank denen öteki banka krize girince büyük bankalar ortalarında bir konsorsiyum kurup sürdürmeye çalışıyorlar. Yani piyasada önemli bir tedirginlik var, risk algısı yükselmiş durumda. Ancak bunu engelleyebilir, krizi hafifletebilirler mi, yoksa geçmişteki bankacılık krizlerine misal formda bu yaygınlaşır mı, bunu söylemek kolay değil.”
‘Credit Suisse zati zordaydı…’
FED’in faiz artırımlarına bağlı olarak tahvil portföylerinin piyasa bedellerinin düştüğünü anımsatan Kozanoğlu, tıpkı olgunun Avrupa için de geçerli olduğunu belirtti. Durumun aslında meseleler yaşayan Credit Suisse’i de etkilemesini pahalandıran Kozanoğlu, bankanın şimdilik sermaye desteği ile ayakta tutulmaya çalışıldığını, lakin yeni faiz artırımının daha fazla ziyana yol açacağını vurguladı:
“Credit Suisse ile Silikon Vadisi Bankası’nın benzerlikleri ve farklılıkları var. Silikon Vadisi Bankası’nın ismi çok duyulmamış lakin son yıllarda süratle gelişmiş, Amerika’nın 16. bankası haline gelmiş. Lakin tekrar de izafî küçük bir banka. Credit Suisse ise İsviçre’nin UBS’den sonraki ikinci büyük bankası. Lakin Credit Suisse’deki problemler yeni değil. Esasen banka önemli bir sarsıntı geçiriyordu. Yatırım bankası kısmında büyük ziyanlar oluşmuştu, tekrar yapılanmanın eşiğindeydi. ABD Merkez Bankası, faizleri arttırıp genel faiz seviyesini üste çekince, tahvil portföylerinin piyasa bedeli düşüyor. Tıpkı olgu Avrupa için de geçerli. Esasen kritik duruda olan Credit Suisse’i daha güç durumda bıraktı. O da şimdilik sermaye desteğiyle ayakta tutunmaya çalışıldı. Dün de Avrupa Merkez Bankası faizleri 0.5 puan arttırdı. Bu daha fazla ziyana neden olacak.”
‘Ateşle oynuyorlar. Bu süreç devam ederse bu sarsıntılar derinleşebilir’
Prof. Kozanoğlu’na nazaran büyük kapitalist ekonomiler önemli bir ikilemle karşı karşıya. Enflasyonla uğraş için sıkı para siyaseti ve faiz artışlarına devam edilmesinin hem bankacılık krizini derinleştirebileceğini hem de sakinliği getireceğini belirten Kozanoğlu, ‘faiz artışlarının durdurulması gerektiğini’ vurguladı. Lakin Kozanoğlu, “Ne yazık ki global burjuvazi hem Amerika hem Avrupa’nın sermaye kısımlarının en büyük endişeli düşü personel fiyatlarının artması” yorumunu yaptı:
“Gerek Fed gerek Avrupa Merkez Bankası gerek büyük kapitalist ekonomiler önemli bir ikilemle karşı karşıyalar. Zira enflasyona karşı çaba programı çerçevesinde sıkı para siyasetine, faizleri arttırmaya devam ederlerse hem bankacılıktaki kriz derinleşebilir hem de iktisada sakinlik gelmesi kelam konusu olabilir. Bu sakinlik gelirse, bankaların kredi riski ile karşılaşılır. Verdikleri kredileri tahsil etmekte zorlanabilir. Bu faiz artırımlarını durdukları vakit da enflasyonun önünü alamayabilirler, enflasyon yüksek tempoda kalmaya devam eder. Her şeye karşın faiz artışlarının yavaşlatılarak durdurulması gerektiğini düşünüyorum. Bunun zati en kıymetli kaynağı arzdaki sorunlar. Ne yazık ki global burjuvazi hem Amerika hem Avrupa’nın sermaye bölümlerinin en büyük kaygılı düşü personel fiyatlarının artması. Personel fiyatları onların öngördüğü yüzde 2 enflasyon amacının üzerinde. Fakat şu anda gözlenen enflasyonun altında. Yani her geçen gün emeğiyle geçinen bölümlerin satın alma güçleri düşüyor. Buna karşın bundan huzursuz oluyorlar. Zira enflasyon daima altında kalınca daha yüksek fiyat talepleri gündeme gelebilir. Bana nazaran ateşle oynuyorlar. Bu süreç devam ederse bu sarsıntılar derinleşebilir.”
‘Devletin zenginleri kurtardığı bir senaryoyla karşılaşabiliriz’
Biden idaresinin 2008 krizindeki facianın imajından kaçınmaya çalıştığını söyleyen Kozanoğlu, bu yüzden kamunun devreye girmeyeceği formda büyük bankaların kredi imkanlarıyla devreye sokulduğunu belirtti. Lakin Kozanoğlu’na nazaran Federal Mevduat Sigorta Kurumu’ndaki nakdin hudut seviyesine dikkat çekerek süreç uzarsa yeni tedbirler düşünebileceklerini ekledi:
“2007-08 krizi sırasında banka kurtarma operasyonları için büyük harcamalar yapıldı. Kamuya çok büyük faaliyetler getirdi. Birebir devirde konutlarını kaybeden, haczedilen, ipotek kredili borçların altında ezilen insanlara devlet elini uzatmadı, bu büyük reaksiyonlara yol açtı. Onun için Biden idaresi emsal bir fotoğraf vermekten kaçınıyor. Şimdilik banka kurtarmaların en son First Republic Bank’te görüldüğü üzere büyük bankalar kendi imkanlarıyla devreye girdiler. Silikon Vadisi Bankası’nın Federal Mevduat Sigorta Kurumu kaynaklarından karşılayacağı söylendi. Bunun gelirlerini de bankalardan kesilen kurullar oluşturuyor. Şu anda kamu elini cebine atmamış üzere bir manzara var. Lakin bu kriz derinleşirse bu da kaçınılmaz hale gelecek. Federal Mevduat Sigorta Kurumu’ndaki nakit çok hudutlu, olması gereken seviyenin de altında. Varlıkların yüzde 0.35’i kadar elinde nakit olması gerekirken, bunun çok altında seyrediyor. Onun için bu süreç biraz daha uzarsa ister istemez yeni tedbirler düşünülmek zorunda. Devletin zenginleri kurtardığı bir senaryoyla karşılaşabiliriz ancak şimdilik bu manzarayı vermekten kaçınıyorlar.”
‘Türkiye bankacılık sistemini önemli meseleler beklediğini görmek sıkıntı değil’
Kozanoğlu krizin Türkiye bankacılık sistemine direkt tesirinin şu ana kadar ortaya çıkmadığını söylese de durumun Türkiye’deki iç borçlanma ve faiz seviyelerine dair tekrar düşünmek gerektiği görüşünde:
“Türkiye’nin bankacılık sistemine direkt bir tesiri şu ana kadar ortaya çıkmadı. Ancak bizi şöyle bir gerçeği tekrar düşünmeye yöneltti. Bizler esasen banka bilançolarında önemli bir risk olduğunu söylüyorduk. Zira resmi istatistiklere nazaran enflasyonun yüzde 55-60 olduğu bir ülkede devlet iç borçlanma senetlerinin faizleri genel olarak yüzde 10 civarında. Bunu alan bankaların vakit içerisinde büyük ziyanlarla müsabakası kaçınılmaz görünüyor. Bankalar buna çok ses çıkarmıyorlar. Zira 1 trilyon liranın üzerinde Merkez Bankası, bankalara siyaset faizi üzerinden yüzde 8.5’tan bir fonlama yapıyor. Bankalar da bu türlü ucuz kaynak bulabildikleri için kur muhafazalı mevduatların risklerini devlet üstlendiği için oradan da düşük maliyetli kaynak elde edebiliyor. Onun için artık bu ziyanı sineye çekiyorlar. Yarın iktidar değişirse ya da AKP’nin kendi siyasetlerinin artık duvara dayandığını görmesi durumunda faizler normalleşirse bankalar büyük ziyanlar muharrirler. Evet, büyük ziyanlar olabilir; faizlerin yüzde 10 yükselmesi durumunda 90 milyar TL’yi aşan, yüzde 5 yükselirse, 50 milyar TL civarında bir ziyanla karşılaşırlar. Ancak bankacılık sistemi büyük karlar yazdı. Geçen sene 430 milyar lira kar yazdı. Şu anda 1.4 trilyon TL civarında sermayeleri var. Buradan karşılanabilir ancak ansızın büyük ziyanlar ortaya çıkması, inancı sarsabilir. İktisadın bir taraftan daralması kredi risklerini ortaya çıkarabilir. Faizler yükselince portföy bedellerinin düşmesi tehlikesi Türkiye için de kelam konusu. Fakat enflasyonun bu kadar yüksek seyrettiği periyotta bunu devam ettirmek de olanaksız. Türkiye bankacılık sistemini önemli meseleler beklediğini görmek güç değil.”
Yorumlar kapalı.