Burcu Karakaş
Uluslararası Af Örgütü “Dünyada İnsan Haklarının Durumu”na ait 2022/23 raporunu bugün yayınladı. Raporun Türkiye kısmında, protesto hakkının engellenmesinden azaba kadar çok sayıda insan hakkı ihlali ele alındı.
Uluslararası Af Örgütü’nün yayınlanan yıllık raporunda, dünyada insan haklarındaki düşüşün denetimsiz bir biçimde devam ettiği vurgulandı. Raporun önsözünü kaleme alan Milletlerarası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard, “2023, bir dünya savaşının küllerinden yaratılan İnsan Hakları Üniversal Beyannamesi’nin 75’inci yıl dönümü. Milyonlarca insanın hayatı değerine gelen özgürlükleri ve prensipleri hayata geçirmek için dünyanın bir kere daha yanmasını beklemeyelim. 2023, insan haklarını savunmak için bir dönüm noktası olmalı” tabirlerini kullandı.
“Barışçıl toplanma hakkı engellendi”
Raporun Türkiye kısmında ülke genelinde yaşanan insan hakları ihlalleri farklı başlıklar altında ele alındı. Tabir özgürlüğü başlığı altında, “Dezenformasyon yasası” olarak bilinen yasal düzenlemeye de işaret edildi. Raporda, TBMM’nin mevcut maddelerde çevrimiçi tabir özgürlüğünü daha da kısıtlayan sert değişiklikler yaptığı belirtilerek, “İnsan hakları savunucuları, gazeteciler, muhalif siyasetçiler ve başkaları hakkında temelsiz soruşturmalar, yargılamalar ve mahkûmiyet kararları devam etti” denildi.
Toplanma özgürlüğü başlığı altında ise Onur Yürüyüşleri’ne yönelik “hukuka muhalif kısıtlamaların sürdüğü” söz edildi. Polis şiddetine de dikkat çekilen raporda, Onur Yürüyüşleri’ne katılan yüzlerce kişinin hukuka karşıt güç kullanılarak gözaltına alındığı ve “barışçıl toplanma hakkının engellendiği” lisana getirildi. Hükümet yetkilileri dahil birtakım siyasetçilerin devamlı olarak LGBTİ’lere karşı nefret telaffuzuna ve karalama kampanyalarına başvurduğu belirtilerek, “Ayrımcılık, korkutma ve şiddet, polisin barışçıl yürüyüşleri şiddet kullanarak dağıtmaya çalıştığı ve iştirakçileri gözaltına aldığı Onur Haftası’nda bilhassa gözle görülür hale geldi” tabiri kullanıldı.
Raporda, bayan hakları açısından Danıştay’ın İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararını bozmayı reddetmesi yer aldı.
Mültecilere yönelik tutum
Mülteci aykırısı siyaset ve siyasi telaffuzların yarattığı atmosfer de Af Örgütü raporunun Türkiye kısmında yer aldı. “Gönüllü geri dönüş” denilmesine karşılık kimi bireylerin “hukuka aykırı” bir formda uçaklarla Afganistan’a hudut dışı edildiği, insan hakları örgütlerinin Şubat ve Temmuz ayları ortasında Türkiye makamlarının yüzlerce Suriyeli mülteciyi keyfi olarak gözaltına aldığını, alıkoyduğunu ve hukuka alışılmamış formda geri gönderdiğini belgelediği söz edildi.
“Türkiye, dünyanın en yüksek sayıda mülteciye mesken sahipliği yapan ülkesi olmayı sürdürdü. Lakin siyasetçiler ortasında ve medyada yükselen mülteci tersi ırkçı telaffuzların yarattığı yerin tesiriyle Afganların ve başka mültecilerin müracaatları alınmadan geri gönderilmeleri ölümlere ve önemli yaralanmalara neden oldu” denildi.
İşkence ve berbat muamele iddiaları
İşkence ve başka cinste berbat muameleye ait “ciddi ve güvenilir” argümanların kelam konusu olduğuna da raporda dikkat çekildi. Marmara Cezaevi’nde Ferhan Yılmaz isimli mahkûmun “gardiyanlar tarafından azap ve berbat muameleye maruz bırakılması” sonucu hayatını kaybettiği hatırlatıldı.
Raporun “Cezasızlık” başlığı altında, Cemal Kaşıkçı cinayeti davasının Suudi Arabistan’a devredilmesi ile Tahir Elçi ve Metin Lokumcu davalarında yargılamaların hala sürmesi gösterildi.
“Protesto hakkının kullanımında berbata gidiş var”
DW Türkçe’ye konuşan Memleketler arası Af Örgütü Türkiye Şubesi Kampanyalar ve İrtibat Direktörü Tarık Beyhan, Türkiye’de protesto hakkının kullanımında berbata gidiş olduğuna dikkat çekti. “Geçtiğimiz yıllara nazaran bayanların yürüyüşlerine daha fazla müdahale ediliyor. Onur Yürüyüşleri evvelki yıllarda da yasaklanıyordu ancak artık LGBTİ aktifliği yapmak imkânsız hale geldi” dedi. Beyhan’a nazaran, Türkiye protesto hakkının büsbütün kaldırıldığı bir ülke görünümünde.
“Kadıköy’deki Süreyya Operası önünde basın açıklamasına müsaade veriliyordu, artık buna da müdahale ediliyor. Valilik nerede şov ya da protesto yapılabileceği alanlarını açıklıyor ancak kıymetli olan protesto hakkının efektif kullanılması.”
Beyhan, söz ve basın özgürlüğü açısından ise gazetecilerin gerek açılan davalar gerekse kolluk kuvvetlerinin müdahaleleri sonucu işlerini yapmalarının fiilen engellendiğini söyledi. Beyhan, sokak aksiyonlarını takip eden gazetecilerin polis tarafından çembere alınarak hareket etmelerini engellemenin, fizikî şiddet kullanılmasa dahi önemli bir akın olduğunu lisana getirdi.
Tarık Beyhan, Türkiye’de azap ve öteki cinste makûs muamele argümanlarının arttığını, yıllık raporlarda azaptan sıklıkla bahsetmeye başladıklarını ve bu durumun telaş verici olduğunu vurguladı. Mülteci ve LGBTİ’lere yönelik ayrımcı telaffuzun yarattığı tehlikeye de dikkat çeken Milletlerarası Af Örgütü Türkiye Şubesi Kampanyalar ve Bağlantı Yöneticisi, hükümet ve siyasi partilerin oluşan tehditleri önlemeye yönelik harekete geçmeleri gerektiğini de kelamlarına ekledi.
Dünyada tasa veren gelişmeler
Uluslararası Af Örgütü’nün raporunda insan haklarının dünyadaki durumunu gösteren örneklere yer verildi. Etiyopya’daki savaşın 2022 yılında da devam ettiği ve Batı Tigray bölgesinde “Tigray halkının etnik temizliğe” maruz bırakıldığı tabir edildi.
Batı Şeria’daki Filistinliler açısından 2022’nin son 10 yılın en kanlı yılı olduğu belirtilerek, “Çoğu askeri baskınlar ve gözaltı operasyonlarında olmak üzere ortalarında onlarca çocuğun da bulunduğu en az 151 kişi İsrail güçleri tarafından öldürüldü” denildi.
Ayrıca, Haiti, Mali, Venezuela, Yemen ve öbür birçok ülkede insanların silahlı çatışmalar ve şiddetten olumsuz etkilendiği lisana getirildi.
“Kadına şiddet global insan hakları sorunu”
Yıllık raporda, toplumsal cinsiyet temelli şiddetin 2022 yılında da sürdüğü ve “küresel bir insan hakları sorunu olmaya devam ettiği” vurgulandı.
Afganistan’da Taliban idaresinin bayanların ve kız çocukların eğitim, çalışma ve özerklik haklarını engelleyen çok sert kısıtlamalar getirdiğine, İran’da “ahlak polisi” tarafından gözaltına alınmasının akabinde hayatını kaybeden Mahsa Amini’nin mevti sonrasında ülke çapında çok sayıda bayanın ve kız çocuğun yaralandığı, gözaltına alındığı yahut öldürüldüğü tabir edildi.
ABD Yüksek Mahkemesi’nin kürtaj erişimini anayasal teminat altına alan kararı bozduğu hatırlatılarak, “Karar, milyonlarca bayan, kız çocuk ve başka beşerler için ömür, güvenlik ve ayrımcılıktan muaf olma hakkı üzere kıymetli hakların kullanılmasına tehdit oluşturdu” denildi.
Yorumlar kapalı.