14 Mayıs seçimlerinde sandıktan çıkacak sonuç sırf siyasetin değil, iktisadın de yakın geleceğine istikamet verecek.
Türkiye’de pandemi sonrasında yatırım ortamındaki sakinlik, son 1,5 yıldır yaşanan yüksek enflasyon ve 6 Şubat sarsıntısı, iktisatta ağır bir tahribat yaratmış durumda.
Cumhur İttifakı cumhurbaşkanı adayı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın baş karar verici olduğu para ve maliye siyasetleri, cari açıktan geniş tarifli işsizliğe, yoksulluktan bütçe açığına kadar iktisadın ana parametrelerinde büyük bozulmalara neden oldu.
Bu nedenle, 14 Mayıs sonrası için en çok merak edilen hususların başında yeni kurulacak hükümetin nasıl bir iktisat siyaseti uygulayacağı geliyor.
Peki 15 Mayıs sabahından itibaren Türkiye’de idaresi devralacak iktidarı, iktisatta nasıl bir tablo bekliyor?
Altı ana başlıkta Türkiye iktisadının mevcut durumunu ortaya koyduk:
Büyüme
AKP iktidarının enflasyon ile gayret yerine büyümeyi tercih eden Yeni İktisat Modeli ile birlikte fazlalaşan iç tüketim, Türkiye’ye 2021’de yüzde 10’un üzerinde, 2022 yılında ise yüzde 5,6’lık büyüme olarak geri döndü. Fakat bilgiler, AB ve OECD ortalamalarının çok üzerinde büyüyen Türkiye iktisadında fiyatlı çalışanların büyümeden aldığı hissenin her yıl daha da azaldığına işaret ediyor.
TÜİK datalarına nazaran 2016 yılında iş gücünün büyümeden aldığı hisse yüzde 36,3 seviyesindeyken, bu oran 2022 sonunda yüzde 26,5’e kadar geriledi. Birebir devirde sermayenin hissesi ise yüzde 47,5’ten yüzde 54,5’e çıktı. Hasebiyle AKP’nin iktisat siyasetleri ile kayda paha büyüme sayılarına ulaşılsa da bu büyüme toplumun geniş kesitlerine refah getirmiyor, tersine ulusal gelirden aldıkları hisse geriliyor.
Birkaç yıl öncesine kadar dünyanın en büyük 10 iktisadından biri olma gayesi bulunan Türkiye, artık birinci 20 ülke ortasında kalabilme uğraşı veriyor.
Enflasyon
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın talimatları doğrultusunda faiz indirimine başladığı Eylül 2021’den bu yana geçen yaklaşık 1,5 yıl içerisinde, Türkiye dünyanın en yüksek enflasyonuna sahip ülkelerinden biri haline geldi.
Bu devirde Merkez Bankası’nın siyaset faizi yüzde 19’dan yüzde 8,5’e düşürülürken resmi datalara nazaran tüketici enflasyonu yüzde 85’e, üretici enflasyonu ise yüzde 157’ye kadar çıktı. Nisan ayında yıllık tüketici enflasyonu baz tesiriyle yüzde 43,68 düzeyine gerilerken Türkiye bu oranla bile G-20 ülkeleri içerisinde Arjantin’den sonraki en yüksek enflasyona sahip ülke oldu.
Mayıs başı itibariyle enflasyondaki artış eğilimi 52. ayını da geride bıraktı. Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) tarafından hesaplanan yıllık enflasyon ise hâlâ yüzde 100’ün üzerinde seyrediyor.
Ayrıca Dünya Bankası datalarına nazaran, son bir yılda global çapta besin fiyatları düşmesine karşın Türkiye yüzde 70’e varan fiyat artışlarıyla dünyadaki en yüksek besin enflasyonuna sahip beş ülkeden biri pozisyonunda.
Gelir dağılımı ve yoksulluk
Yüksek enflasyon ortamının doğal sonucu olarak Türkiye’deki gelir dağılımı adaletsizliği ve yoksulluk da artıyor. TÜİK’in 2022 yılına ait Gelir Dağılımı İstatistikleri’ne nazaran, en yüksek gelire sahip yüzde 20’lik kümenin toplam gelirden aldığı hisse, 2022’de bir evvelki yıla kıyasla 1,3 puan artarak yüzde 48 oldu. Birebir periyotta en düşük gelire sahip yüzde 20’lik kümenin aldığı hisse ise 0,1 puan azalarak yüzde 6’ya geriledi.
Türk-İş’in Nisan 2023 datalarına nazaran, dört kişilik bir ailenin aylık besin harcamalarını kapsayan açlık sonu 10 bin TL’yi aşarken; kira, fatura, eğitim, giysi, ulaşım üzere tüm masraflarını kapsayan yoksulluk hududu ise 33 bin TL’ye yükseldi. Resmi bilgilere nazaran Türkiye’deki çalışanların yüzde 37’si taban fiyat kazanıyor. Taban fiyat ise son 1 yılda yapılan yüzde 75 artırıma karşın yalnızca 8 bin 506 TL ile açlık hududunun bile altında seyrediyor.
TÜİK’in 8 Mayıs’ta açıklanan Yoksulluk ve Ömür Şartları İstatistikleri’ne nazaran, Türkiye’de “yoksul” tarifine giren 12 milyon kişi bulunurken daima yoksulluk oranı ise yüzde 14 ile son 5 yılın en yüksek düzeyini görmüş durumda.
İşsizlik
Pandemi devrinde istihdam piyasasına verilen takviyeler ve işten çıkarma yasağı ile kısa çalışma ödeneği üzere tedbirler, işsizliğin artmasının önüne geçti. Pandemiden çıkış ile birlikte açılan kredi muslukları ve iç talebin canlanması ile birlikte iş gücü piyasasındaki mümkün büyük kayıpların da önüne geçilmiş oldu.
Güncel bilgilere nazaran, Türkiye’de işsizlik oranı yüzde 10 düzeyinde seyrediyor. Pek çok otorite tarafından “gerçek işsizlik oranı” olarak gösterilen ve iş aramaktan vazgeçmiş kimseleri de kapsayan geniş tarifli işsizlik ise yüzde 21,8 ile çok yüksek bir düzeyde bulunuyor. Bir diğer deyişle Türkiye’de çalışabilir durumdaki her beş şahıstan biri işsiz durumda. İşsiz olanların yaklaşık üçte birini ise üniversite mezunları oluşturuyor.
İş gücüne iştirak oranı ise tüm nüfusun yüzde 53,6’sı ile Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ülkeleri içerisinde son sırada yer alıyor. Türkiye yüzde 35’lik bayan istihdamı ile de yeniden OECD’de sonuncu sırada yer alıyor. Türkiye, 15-24 yaş kümesini kapsayan genç nüfustaki işsizlik oranında ise yüzde 20,1 ile AB ülkeleri içerisinde önder pozisyonda.
Cari açık
Erdoğan’ın damadı Berat Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanlığı periyodunda başlayan “yüksek kur-düşük faiz” modeli ile dış ticarette fazla verme maksadı, gelinen noktada tarihi bir cari açık ve dış ticaret açığına neden oldu.
TCMB’nin açıkladığı son bilgilere nazaran, 2023’ün birinci çeyreğinde cari süreçler hesabı, ocak-mart ortasını kapsayan yılın birinci çeyreğinde 23, 6 milyar dolar açık vererek rekora imza attı. 12 aylık cari açık ise 54,2 milyar dolar oldu.
Bu devirde TCMB’nin art kapı prosedürleri ile dizginlemeye çalıştığı dolar kuru 20 TL’ye dayandı. Kurun yapay metotlarla yükselişinin engellenmesinin bedeli ise ihracatta yaşanan kan kaybı oldu.
Yalnızca Nisan ayında ihracat yüzde 17 düşerek, pandemiden bu yana birinci sert gerilemesini yaşadı. Böylece ihracat ve ithalat ortasındaki farktan oluşan dış ticaret açığı da son 1 yılda yüzde 44 artarak, Nisan 2023 itibariyle 120,4 milyar dolara çıktı ve yeni bir rekor kırmış oldu.
Bütçe açığı
AKP idaresi, başa geldiği 2002 yılında kendinden evvel uygulamaya konulan IMF odaklı para ve maliye siyasetlerini uygulamaya devam etti. 2008 krizi periyodu dışarıda bırakıldığında genel manada istikrarlı seyreden bütçe istikrarı, pandemi ile birlikte bozulmaya başladı.
2022 yılında bütçe gelirlerini artırmak ve bütçe açığının GSYH’ye oranını yüzde 3’ün altında tutmak için vergi barışı ve bedelli askerlik üzere pek çok gelir artıcı uygulamaya başvuran AKP iktidarı, seçim sürecine girilmesi ile birlikte Hazine’nin kaynaklarını daha da cömert bir formda kullanmaya başladı. 6 Şubat’taki sarsıntı felaketi ile birlikte ise bütçe açığındaki büyüme hızlandı.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın son açıkladığı Mart 2023 merkezi idare bütçe datalarına nazaran, bir evvelki yılın birinci çeyreğinde 30,8 milyar TL fazla veren bütçe, 2023’ün birinci çeyreğinde 250 milyar TL açık verdi. Buna Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) ve seçim odaklı harcamalar, doğalgaz indirimleri ve maaş artışları da eklenince, yeni hükümetin iktisatta en kıymetli gündem unsurlarından birinin de Hazine’yi yine güçlendirmek olacağını söylemek mümkün.
Yorumlar kapalı.