Almanya’nın Frankfurter Allgemeine gazetesi (FAZ): Türkiye Avrupa aleyhine karar verdi.
Erdoğan’ın yine seçilmesi, AB’ye götürmeyen siyasetin teyididir. Batı’nın Ankara ile bağlantıları sıkıntı kalmaya devam edecek. Erdoğan’ın seçim zaferini adil bulmamak için çok geçerli nedenler var. Yeniden de sonuç, seçmenlerin iradesini manipüle etmek olarak yorumlanmamalı. Ülkedeki durum aslında muhalefetin lehine olmalıydı. Ekonomik sefalet, sarsıntının sonuçları, hukukun üstünlüğünün aşınması; bunların hepsi Erdoğan’ı yenmek için âlâ ön şartlardı.
‘Göstermelik seçimli diktatörlükten ibaret değil’
Seçim öncesi anketlerin de gösterdiği üzere, Kılıçdaroğlu üzere epey renksiz bir rakibin bile gerçekçi bir talihi vardı. Gerçekten Erdoğan’ı ikinci çeşide zorlamayı başardı. Bu bile Türkiye’nin tüm açık kaçıklarına karşın göstermelik seçimli diktatörlükten ibaret olmadığını gösteriyor.
‘Türkiye’nin nerede duracağını gösteriyor’
Türkler, vazifedeki otoriter İslamcı cumhurbaşkanı ile Kemalist toplumsal demokrat rakip ortasında bir seçim yaptı. Sonunda yeniden Erdoğan’ı tercih etmeleri -her ne kadar açık farkla olmasa da- ülkedeki ruh hali hakkında bir şeyler söylüyor. Milletvekili seçimlerinde de görüldüğü üzere, Türkiye’de cumhurbaşkanının -dindarlık, ulusal gurur, devlet liderliğinde modernizasyon, yurtdışında kendinden emin görünümün bir karışımı olan- toplum modelini destekleyen bir çoğunluk var. Kılıçdaroğlu’nun bile seçim kampanyasının son virajında milliyetçilik davulunu çalması, Türkiye’nin 2023’te nerede duracağını gösteriyor.
‘Baskı kurulacak ve taviz verilecek alanlar’
İstanbul Türkiye demek değil. Bu, geçmişte İstanbul’daki kentli seçkinleri ülkeyle özdeşleştirmeye meyleden Batı’da dikkate alınmalı. Erdoğan idaresinde sıkıntı bir ortak olarak kalacak Türkiye ile birlikte çalışmanın bir yolunu bulmak gerekecek. Cumhurbaşkanına baskı kurmaya ve bazen de taviz vermeye değecek alanlar var. Bunlar ortasında İsveç’in NATO’ya iştiraki ve sığınmacı sorunu yer alıyor.
‘İnsan hakları hesabı sormak çok geride kaldı’
İnsan ve azınlık hakları kelam konusu olduğunda işler daha da güç. Parmak sallama siyaseti Erdoğan’ın elini güçlendirmeye devam eder. En berbat durumda, eski ahlaki üstün güç İsveç’in geçen yıl öğrenmek zorunda kaldığı üzere, kendinize ziyan verirsiniz. Kıymetler odaklı dış siyasetin maliyetinin arttığı tek ülke Türkiye değil. Bu, aktivizmin geri alamayacağı Batı’nın (göreceli) güç kaybının bir sonucu.
‘AB defteri kapandı’
AB üyeliği konusu da şimdilik tahlile kavuşturulmuştur. Kılıçdaroğlu kazansaydı bile çantada keklik olmayacaktı. Lakin ikinci cins hakikaten Erdoğan için bir referandumsa, o vakit Türkiye de pazar günü Avrupa’ya karşı karar verdi. Ülke Batı’ya değil, Doğu’ya bakıyor.
Almanya’nın Tagesspiegel gazetesi: Erdoğan’ın seçim zaferi sonrası pek çok Türk ülkeyi terk etmeye çalışacak.
Recep Tayyip Erdoğan’ın Türkiye cumhurbaşkanlığı ikinci tıp seçimlerindeki zaferi, harika bir mesleği taçlandırıyor. Erdoğan, Türkiye’yi, kurucusu Mustafa Kemal Atatürk de dahil olmak üzere kendisinden evvelki tüm siyasetçilerden daha uzun müddet yönetti. Kısmen kendi yarattığı bir ekonomik krizin ortasında, komünistlerden Kürtlere, solcu milliyetçilerden sağcı popülistlere kadar uzanan bir muhalefet partileri cephesine galip geldi. Bu, harika.
‘Zafer gerçeğin yalnızca yarısı’
Ama gerçeğin yalnızca yarısı. Erdoğan’ın devlet makamları, yargı ve medya üzerindeki gücü nedeniyle Türkiye seçimleri adil değildi. Cumhurbaşkanı tüm aygıtını seferber etmesine karşın neredeyse her iki seçmenden biri tarafından reddedildi. Yakın seçim sonuçlarının da gösterdiği üzere Türkiye bölünmüş bir ülke ve Erdoğan, Türkiye’yi bir ortaya getirmek yerine bu bölünmeden faydalanıyor.
‘Orta Asya otokrasisini andırıyor’
Türkiye’de artık muhalifler daha da fazla baskı yaşayacak. Kürt partisi HDP’nin mahallî seçimler öncesinde yasaklanması olası. Türkiye uzmanı Soner Çağaptay’ın dediği üzere, bu gelişmelerle birlikte Türkiye giderek Orta Asya otokrasisini andırıyor. Pek çok genç ve düzgün eğitimli Türk ülkeyi terk etmeye çalışacak. Batı açısından Erdoğan seçimden sonra daha da öngörülemez hale gelecek. Yeni zafer, Ankara’daki gücü şahsında daha da ağırlaştıracak ve yargı ve dışişleri bakanlığı üzere kurumları daha da zayıflatacak.
‘Körfez ve Rusya’ya daha bağımlı hale geliyor’
Üstüne üstlük Erdoğan, Merkez Bankası’na milyarlarca dolar aktararak ve güç borcu ödemelerini erteleyerek seçimden evvel bile onu destekleyen Körfez’deki idarelere ve Rusya’ya daha da bağımlı hale geliyor. Türkiye’deki ekonomik kriz nedeniyle Erdoğan’ın gelecekte Arapların ve Rusların daha fazla yardımına gereksinim duyacak ve onlar da karşılığında bir şeyler talep edecek.
Fransız haber ajansı (AFP): Dönüştürücü lakin bölücü 20 yıllık idaresini 2028’e kadar uzatan tarihi bir ikinci tıp seçimini kazanan Erdoğan, bugüne kadarki en güçlü seçim zaferine giden yolda son jenerasyondaki en makûs ekonomik krizini ve İslami kökenli partisinin karşı karşıya kaldığı en güçlü muhalefet ittifakını atlattı.
‘Daha evvel hiç olmadığı kadar sınandı’
Türkiye’nin en uzun müddet vazife yapan başkanı, Osmanlı sonrası cumhuriyetin 100 yıllık tarihindeki en kıymetlisi olarak görülen seçimde daha evvel hiç olmadığı kadar sınandı. Kılıçdaroğlu, Erdoğan’ı 14 Mayıs’ta Türkiye’nin birinci ikinci çeşit seçimine itti ve ikinci cinste ortadaki farkı daha daralttı. Muhalefet destekçileri, bunu, Türkiye’yi Osmanlı padişahlarıyla yarışan güç konsolidasyonu yapan bir adam tarafından otokrasiye dönüştürülmekten kurtarmak için ‘ya daima ya hiç’ olarak gördü.
‘Daha fakir ve daha kırsal kısımların kahramanı’
Erdoğan, dini özgürlükleri teşvik etmesi ve Anadolu’nun ortasında bir vakitler külüstür bırakılmış kentleri çağdaşlaştırması nedeniyle, Türkiye’nin parçalanmış toplumunun daha fakir ve daha kırsal kesitleri tarafından yüceltiliyor.
‘Rusya’nın kimi jestleri nefes aldırdı’
Ancak Erdoğan, muhalefete baskısı ve güç gösterisi niteliğindeki dış siyasetiyle Batı dünyasını giderek daha çok afallattı. Putin’le şahsî münasebeti, Kremlin’in Ukrayna savaşında hayatta kaldı. Türkiye’nin sıkıntılı iktisadı, Rusya’dan değerli bir güç ödemesi ertelemesinden yararlanıyor ki, bu, Erdoğan’ın seçim kampanyası vaatleri için cömertçe harcama yapmasına yardımcı oldu.
‘Ekonomi, Erdoğan için en acil sınav’
Seçim öncesinde lirayı daha da kıymet kaybetmekten müdafaaya çalışırken on milyarlarca doları yakan Türkiye’nin dağılan iktisadı, Erdoğan için en acil imtihanı teşkil edecek. Pek çok analist, Türkiye’nin artık ya faiz oranlarını artırması ya da lirayı destekleme teşebbüslerinden vazgeçmesi gerektiğini söylüyor. Capital Economics analistleri, “Türkiye iktisadı ve finans piyasaları için hesap verme günü çok yakın olabilir” ikazında bulundu.
ABD merkezli Associated Press (AP): Erdoğan, otoriter eğilimli değişikliklerini bilakis çevirmeye çalışan rakibini yenerek, NATO’da kilit rol oynayan ve Avrupa ile Asya’nın kavşağında bulunan ülkeyi 5 yıl daha yönetmeyi garantiledi. Seçmenler 20 yıldır iktidardaki Erdoğan’a sadakat ile demokratik normlara geri dönme, daha klasik iktisat siyasetleri benimseme ve Batı ile bağları geliştirme kelamı veren muhalefet adayından medet ummak ortasında bölündü. İkinci çeşitte çoğunluğu, güçlü, kendini kanıtlamış başkan gördükleri adama takviyelerini göstererek rakibi Kılıçdaroğlu yerine Erdoğan’ı seçti.
‘NATO’da hassas hareketler zamanı’
Yakın siyasi geleceği inançta olan Erdoğan, artık hayat pahalılığı krizini körükleyen ve süratle yükselen enflasyonla ve 50 binden fazla insanı öldüren yıkıcı zelzelenin akabinde yine inşayla uğraşmalı. Yeni periyodunun NATO üyeleriyle ittifakın geleceği ve Ukrayna’daki savaş konusunda daha hassas hareketler içereceği kesin. Dünyanın dört bir yanındaki önderler, tebriklerini göndererek Türkiye ve Erdoğan’ın global siyasetteki genişleyen rolüne ışık tuttu. Batılı siyasetçiler, yıllardır devir dönem gerilen bağlantılara karşın, Erdoğan ile çalışmaya devam etmeye hazır olduklarını söyledi.
ABD’nin The New York Times gazetesi: Enflasyon, sarsıntılar ve güçlü yarışa karşın tekrar seçilen Erdoğan, ne içeride ne de Batılı müttefikleri kızdırdığı dış siyasette istikamet değiştirme niyetinde olduğuna dair bir işaret verdi. Türk devleti üzerindeki denetimini sıkılaştıran ve NATO’daki Batılı müttefiklerini kızdıran Erdoğan’ın iktidarı artık en az çeyrek asır sürebilir.
‘Türk toplumuna vurduğu muhafazakar damga derinleşiyor’
Fazlalaşan ekonomik ve jeopolitik güce sahip ülke vizyonunun peşinden koşan Erdoğan’ın zaferi, Türk toplumuna vurduğu muhafazakar damgayı derinleştiriyor. Destekçileri, yaklaşan ekonomik kriz dahil olmak üzere Türkiye’nin cebelleştiği zorluklara aldırış etmeyerek, 85 milyonluk nüfusa ve kıtalararası kritik bağlara sahip ülkenin Müslüman güç olarak statüsünü yükselttiği gerekçesiyle Erdoğan’ı yüceltti.
ABD’nin The Washington Post gazetesi: Türkiye seçimleri dünya için neden bu kadar değerli?
Kazanılacak ya da kaybedilecek çok şey vardı. Muhalefete karşı giderek daha hoşgörüsüz hale gelen Erdoğanın idaresi altında, Türkiye’nin bölgesel ve memleketler arası bir güç simsarı olarak rolü değerli ölçüde arttı. Seçim sonuçları tüm Ortadoğu ve dünya çapında yakından izlendi.
‘NATO açısından Kılıçdaroğlu daha makuldu’
Belki de hiçbir Avrupa ülkesi, Türkiye seçimlerini, Erdoğan’ın NATO üyesi olmasına karşı çıktığı İsveç kadar yakından izlemedi. Mart ayında Finlandiya’nın katılmasına müsaade vererek NATO’nun Rusya ile kara hududunu ikiye katlayan Erdoğan, PKK gerekçesiyle İsveç’in üyelik amacını engellemeye devam ediyor.
Kılıçdaroğlu’nun baş dış siyaset danışmanı Ünal Çeviköz mart ayında Politico’ya İsveç’in NATO emellerinin önünde durmayacaklarını söylemişti: “İkili sıkıntılarınızı NATO üzere çok taraflı bir örgüte taşırsanız, o vakit ülkenizle öteki tüm NATO üyeleri ortasında bir tıp kutuplaşma yaratırsınız.” Kılıçdaroğlu, Türkiye’nin Avrupa Birliği ile gergin ilgilerini tekrar canlandırma kelamı de vermişti.
‘Milliyetçilik yükselirken, Suriyelilerle ne yapılacak?’
Milliyetçiliğin yükseldiği Türkiye bir vakitler memnuniyetle karşıladığı Suriyeli sığınmacılara artık sırtını dönüyor. Erdoğan kamuoyu baskısına boyun eğerek bir milyon Suriyeliyi Suriye’de muhaliflerin denetimindeki bölgelere yerleştirme kelamı verdi. Bu mevzuda Erdoğan’la tıpkı telden çalan Kılıçdaroğlu, Suriyelileri yine yerleştirmek için Suriye’nin birtakım kısımlarının tekrar inşasını yapacak Türk müteahhitlerine AB’nin fon sağlaması gerektiğini söyledi. “AB bu fonları sağlamazsa, üzgünüm, kapıları açarım, istedikleri yere gidebilirler” dedi.
‘Erdoğan’dan Rusya-Ukrayna dengesi’
Rusya’nın geçen yıl Ukrayna’ya girmesinin akabinde derhal arabuluculuğa soyunarak Moskova ile Kiev ortasındaki diplomatik görüşmelerin birinci tipine mesken sahipliği yapan Türkiye, Moskova ile Kiev’in BM nezaretinde tahıl koridoru muahedesine varmasına da yardımcı oldu. Erdoğan, dengeleyici aksiyonlarıyla tanınır. Rusya’ya yönelik Batı yaptırımlarına katılmaya direndi, lakin Rus maksatlarına karşı kullanılmak üzere insansız hava araçlarının Ukrayna’ya satışına müsaade verdi. Rus petrolünü ithal etmeye devam ediyor ve hatta Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’i Türkiye’nin birinci nükleer reaktörünü ziyarete çağırdı, ancak Putin görüntü temasıyla katıldı. Kılıçdaroğlu, cumhurbaşkanı seçilirse arabuluculuk ve tahıl muahedesi dahil ‘Türkiye-Rusya ilgilerinin sağlam ve muteber formda devam edeceğini’ taahhüt ederken, Ankara’nın NATO statüsüne öncelik vereceğini belirtmişti.
ABD’nin TIME dergisi: Erdoğan’ın zaferi Türkiye ve dünya için ne tabir ediyor?
‘Macaristan, Hindistan, Brezilya üzere makûs yola düştü’
Erdoğan’ın zaferinin yansımaları Türkiye ile hudutlu kalmayacak. Büyük milletlerarası sonuçları olacak, bilhassa de NATO için…Pek çok şey, Erdoğan’ın son periyodunu, hasebiyle kendi mirasını nasıl tanımlamayı seçeceği kadar dünyanın, bilhassa de Batı’nın onun zaferine nasıl reaksiyon vermeyi seçeceğine de bağlı olacak. Demokrasi ile otoriterlik ortasındaki global savaşta, Türkiye, yanlış yola sapan Macaristan, Hindistan ve Brezilya üzere öbür ülkelerle birlikte muhakkak ikinci kampın içinde kabul ediliyor.
Yorumlar kapalı.