Gülsen Solaker
Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimleri artık geride kalırken, bu sonuçlarda Cumhur İttifakı’nın devlet ve medya imkanlarını sonuna kadar kullanmasının yanı sıra Millet İttifakı’nın yaptığı çeşitli kusurların da kıymetli rol oynadığına dair tartışmalar sürüyor.
Sabancı Üniversitesi Öğretim Üyesi Siyaset Bilimci Berk Esen’e nazaran muhalefet partilerinin bu yanılgıların muhasebesini kendi içlerinde ne kadar yapacağı ve ne üzere değişimlere gidecekleri 10 ay sonraki mahallî seçimler için kıymetli olacak.
14 Mayıs öncesinde muhalefeti uyaran görüşleri nedeniyle birtakım kesitlerin tenkitlerine uğrayan Esen, mahallî seçimler öncesinde “muhalefetin içeriden çürümesi” tehlikesine dikkat çekiyor.
– Seçimler geride kaldı lakin sonuçları hâlâ tartışılıyor. Sizce bu seçimin ortaya koyduğu sonuçlar neler?
Türkiye benim de içinde yer aldığım siyaset bilimcilerinin rekabetçi otoriter olarak nitelendirdiği bir rejim. Bu sistemde seçimler nizamlı yapılmakla birlikte siyasi partiler ortasındaki oyun alanı yani uğraş alanı eşit değil. Münasebetiyle bu seçimler de özgür ve adil olmadı. Neden? Zira; kamu kaynakları iktidar partisinin adayları tarafından seçimi kazanmak için sistematik bir formda kullanıldı. Bürokrasi büyük oranda ve hatta yargı partizan bir biçimde iktidar lehine hem kampanya yaptı hem de yargı aldığı kararlarla Demirtaş’ın tutuklu tutulması, İmamoğlu’na ve Kaftancıoğlu’na gelen yasak üzere gelişmelerle siyasetin oyun alanını daralttı.
Kampanyaya bakacak olursak; medyanın yani ulusal medyanın bilhassa değerli bir kısmı iktidar güdümünde. Bu esasen adeta bir futbol maçında bir kadro 11, öbür grup 9 kişi bir dinamik yaratıyor. İktidar bu türlü bir avantajla başladı. Ekonomik kriz ve zelzele iktidarı sarsmıştı fakat bu sisteme dayanarak iktidar partizan halde yaptığı kaynak dağıtımıyla süreci denetiminde tuttu. Ekonomik kriz vardı lakin minimum fiyatı arttırarak memur alımı yaparak, erken emekliliği getirerek, memur ve emekli maaşlarına artırım yaparak, doğal gazı ücretsiz yaparak, TOKİ kampanyası, ucuz kredi vb üzere çeşitli ekonomik ataklarla seçmenlerin bir kısmı için bilhassa de büyükşehirler dışında kalan yerlerdeki kendi seçmenleri için ekonomik krizin getirdiği olumsuz tabloyu büyük oranda dindirdi.
Deprem bölgesinde bir sene içinde meskenleri yine inşa etme kelamıyla birlikte iktidar kan kaybını büyük oranda durdurdu. Aslında yapısal olarak adil olmayan bir seçim kaidelerinde sahip olduğu avantajlarla bu seçime girdi. Esasen çok avantajlıydı, işin büyük bir tarafı bu.
– Pekala bir tarafta 11, öbür tarafta 9 kişi varken bu maç kazanılabilir mi?
Mesela mahallî seçimlerde muhalefet kazanmıştı lakin dokuz şahısla on bir kişinin yaptığı maçta vakit zaman dokuz kişilik grup da kazanabiliyor. Lakin kazanması için her şeyi hakikat yapması gerekiyor.
Bu seçimde ise muhalefet kimi şeyleri yanlışsız yaptı, kimi şeyleri ise yanlış yaptı. Aslında yaptığı bu yanlışlar nedeniyle yüzde 47,8’de kaldı. Aslında hiç üzücü olmayan bir oy oranı. Yani adil olmayan şartlara karşın toplumun neredeyse yarısı bence muhalefetin en zayıf adayına dayanak verdi. Yani daha farklı bir aday mimarisinde tahminen daha farklı sonuç alınabilirdi. Yani muhalefetin yaptığı bir dolu gerçek şey de var; bir ortaya gelmeleri değişim ve umut bildirisi vermeleri, herkesi kapsayıcı telaffuzla çıkmaları bence doğruydu. Muhalefetin adayının yüzde 30’larda değil de yüzde 47,8’lere ulaşan bir düzeye gelmesini bu olumlu atılımlar yarattı.
“Aday ve aday mimarisinde yanlışlar vardı”
– Pekala yanlışlar neler oldu? Nerede yanılgı yapıldı?
Bu noktada kıymetli bir noktanın altını çizmek istiyorum; o da aday ve aday mimarisi. Bu ikisini birbirinden ayrıştıracağım. Kemal Kılıçdaroğlu bence tartışılan adaylar içinde en zayıfıydı. Zira 13 yıldır CHP Genel Lideri olarak belirli bir ideolojik ve siyasi bagajı var. Çok uzun müddettir iktidar medyasının ona dönük yürüttüğü negatif kampanya, seçmenlerin birçoklarında Kemal Kılıçdaroğlu’na dönük bir algı yarattı ve bunu beş haftalık bir kampanyayla değiştirmek mümkün değil. Adayın kendisinin de esasen yaşlı olması, karizmatik olmaması, çok yüksek güçlü bir kampanya yapamaması yani herkes ‘gecesini gündüzüne kattı’ diyor lakin toplam 30 miting yaptı ve birkaç canlı yayına katıldı. Onun dışında mutfağından çektiği toplumsal medyada paylaştığı görüntülere sıkışmış bir kampanyası vardı Kemal Bey’in. Yani bir sefer adaydan kaynaklanan önemli sorunlar vardı.
Türkiye esasen kutuplaşmış durumda. O kutuplaşmanın bir tarafını Erdoğan temsil ediyor, bir tarafını Kılıçdaroğlu temsil ediyor. Birebir isimlerle seçime girdiğiniz vakit tıpkı kutuplaşmayla devam ediyorsunuz. Bu bilhassa genç seçmenler ve milliyetçi seçmenler için değerli oldu. Erdoğan aykırılığının oy vermeleri için kâfi olmadığı seçmen kümelerini muhalefet kazanamadı. Halbuki tam bilakis muhalefetin beklentisi buydu.
Muhalefetin kimi üyeleri “Kriz, zelzele iktidarı zayıflattı. Erdoğan tersliği yüzde 50’nin üstüne çıktı, karşısına kimi geçirsek kazanırız” diye düşündü. Bu hesap tahminen diğer bir adayla tutabilirdi. Yani şu an muhalefet yüzde 52 ile kazanmış olabilirdi. Ortadaki o farkın o tarafa değil de bu tarafa geçmesi olabilirdi.
Anketlere nazaran seçmenlerin yüzde 52-53’ü Erdoğan’ın devam etmesini istemiyordu. Lakin değerli olan konu; boş kümeye karşı bu soruya o denli karşılık veriyordu. Erdoğan’ın karşısına bir yüz geldiği vakit ise o yüze bakıp tekrar kıymetlendirme yapılıyor. O yüzde 52 bu nedenle birtakım durumlarda 52 kalıyor, bazen 49’a düşüyor. Kılıçdaroğlu adaylığı da biraz bu türlü bir formüldü. Hiç değişmemiş, daima kaybetmiş ve seçmenlerin önüne hâlâ inatla getirilen bir isim.
Aday mimarisinde ise şöyle bir kahır vardı; Kılıçdaroğlu altılı masa kurgusunu bu formda aday olabilmek için yaptı. Yani oy oranlarına ya da siyasete bakarak değil herkese aslında pratikte uygulama talihi olmayan bir eşitlik verildi. O bir sefer idarede karışıklık ve çift başlılık hatta altı başlılık bildirisi verdi seçmene. Vatandaşın başında “aralarında çok önemli fikir ayrılıkları ortaya çıkınca bu beşerler nasıl yönetecek?” sorusu doğdu.
CHP Genel Merkezi Kılıçdaroğlu’nun aday olması için DÜZGÜN Parti’yi adeta çiğnedi ve adeta zayıflattı. Bunun birkaç açıdan olumsuz sonuçları oldu. YETERLİ Parti’nin hinterlandındaki milliyetçilere ulaşma imkanını azalttı ve kimi seçmenler MHP’ye ve onun üstünden Erdoğan’a kaydı. Birtakım seçmenler ise Zafer Partisi ve onun üstünden Sinan Oğan’a kaydı. UYGUN Parti şayet yüzde 13-14 alabilse meclis aritmetiği de değişebilirdi. Yani aday değişmeyip mimarisi değişseydi bile daha olumlu bir sonuç olurdu.
“70’lerde Karaoğlan ismini dağlara yazan örgüt nerede?”
– Kampanya süreci sizce nasıldı?
Karşınızda bu kadar güçlü bir parti devleti varsa bununla uğraş etmek için yerele nüfuz edebilmeniz gerekiyor. Yani güçlü örgütlerinizi kullanarak, kapı kapı dolaşıp kampanya yapıp adayınızı da sokağa çekip kampanya yapabilmeniz gerekiyor.
Kılıçdaroğlu kampanyası ise tam aksisi toplumsal medyaya sıkıştı. 1970’lerde CHP örgütü dağlara taşlara Karaoğlan ismini yazdı, 2023’lerde ise CHP örgütü kent meydanlarında Babala TV izletti. İkinci tıpta 100 yıllık partinin kampanyası Babala TV’yi daha fazla insan izlerse Kılıçdaroğlu algısı değişir gayretine sıkıştı.
Sürekli bir beklentileri yükseltip o beklentilere dayanarak kazanma planı yaptılar. Bunun bence siyasette çok geçerliliği bence yok. Toplumsal medyanın yankı odalarına sıkışan bir kampanya oldu.
Tüm bu Kılıçdaroğlu’nu önde gösteren anketler piyasaya sürüldüğü vakit bırakın Kılıçdaroğlu’nun kazanmasını, ben kampanyayı bile fark etmiyordum. Sokağa çıkıyorum lakin iki haftaya seçime gidecek bir ülkeyi görmüyordum. Siz böylesine güçlü bir parti devletini alana inmeden nasıl yeneceksiniz? Orada da bence önemli yanılgılar yapıldı.
Ayrıca bu PKK suçlamasının Anadolu’da işlediği konusu da bence biraz abartılıyor. Yani nasıl Babala TV’nin Kılıçdaroğlu’na getirdiği olumlu tesir abartılıyorsa PKK suçlamasının da çok tesirli olduğu biraz abartı. Asla hafife almıyorum. Fakat bu saydığım yapısal faktörlerin de çok tesiri oldu ve muhalefetin buna karşı bir yanıtı yoktu.
– Seçimlerin sonuçları daha uzun mühlet tartışılacaktır. Lokal seçimlere nasıl yansıyabilir?
Yerel seçimler için muhalefetteki bu yapı bu türlü devam ederse ben biraz umutsuzum. Tahminen bunları konuşmak için erken lakin CHP’nin adayının İstanbul’da kazanması için yalnızca UYGUN Parti değil HDP’nin de sınırsız takviyesine gereksinimi var. Lakin hem DÜZGÜN Parti hem HDP karışmış durumda. Ortak adaya dayanak verecekler mi? Belgisiz.
İmamoğlu’na yasak konusunda CHP o kadar yanlış bir strateji takip ediyor ki; yani “Yasak gelebilir, Cumhurbaşkanlığına aday olmasın. Yasak gelebilir, CHP Genel Başkanlığına aday olmasın.” Tamam. Pekala İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı’na nasıl aday olacak o vakit? Seçimden iki gün evvel yasak kararı gelirse ne olacak?
“Muhalefetin içeriden çürümesi tehlikesi”
– Dünyadaki misal örneklere bakacak olursak birtakım durumlarda iktidar kendi yandaş muhalefetini oluşturuyor. Türkiye için de bu denenebilir mi? Muhalefet seçmeninde bir kırılma-küskünlük siz de gözlemliyor musunuz?
Ben bu tehlikeyi çok gerçekçi görmüyorum. Buna benzeri tahlillere rastlıyorum ancak bu tahlilleri yapanların ya siyaseti yanlış okuduklarını ya da Kılıçdaroğlu’nun devam etmesi için CHP’den süreci bulandırdıklarını düşünüyorum.
Çünkü bu kadar kutuplaşmış bir toplumda yani adeta muhalefetle iktidar 50-50 dağıldıktan sonra iktidarın muhalefeti dizayn edebilme imkânı çok kısıtlıdır. Zira mesela Sinan Oğan iktidara takviye verir lakin Oğan’ın iktidarı desteklemeyen bütün seçmenleri burada kalır. Yalnızca kendisini götürür. Metin Feyzioğlu karşıya geçer lakin onu destekleyen ulusalcıların birden fazla burada kalır. Hasebiyle muhalefeti şekillendirme çok sıkıntı. Siyasetçileri ya da birtakım kümeleri devşirebilir tahminen fakat bu da çok sıkıntı bir durum. Zira bir insanın bu kadar kutuplaşmış bir ortamda karşı tarafa geçmesi demek her şeyini yani arkadaşlarını, geçmişini, prestijini, siyasi mesleğini, seçmenlerini bırakması demek.
Bence asıl tehlike sorduğunuz soruda geçen nokta, yani muhalif seçmenlerin bir kısmında ‘hiçbir şey değişmiyor’ algısının yaratacağı ümitsizlik, karamsarlık ve bunun siyasi iştiraki düşürmesi. Bir yandan hem Erdoğan’ın bir halde kazanıyor olması var, hem de muhalefet içinde bir şeyin değişmemesi noktası var.
Karşı tarafın seçmenlerini yüzde 90 sandığa götürdüğü bir ortamda muhalefet seçmenini yüzde 90 sandığa götüremezse istediği kadar anketlerde muhalefet yüzde 48 çıksın, aldığı oy yüzde 45 olur.
Dolayısıyla muhalefetin içeriden çürümesi ve heyecanını kaybetmesi tehlikesi var. 11 bireye karşı 9 kişinin çıktığı maç örneği vermiştim; dokuz kişilik ekibin kazanması için alanda basılmadık yer bırakmayacak kadar efor sarf etmesi gerekiyor. Bence muhalefetin odaklanması gereken tehlike bu yani devşirme değil.
CHP içinde artık Kılıçdaroğlu destekçileri bunu söylüyor; ‘Saray’dan icazet almış ulusalcıya koltuğu bırakmayacağız’ diye. Soruyorum kim? Karşılık yok.
– Pekala bu kutuplaşma nasıl aşılabilir? İki kutup ortasında oy geçişi de çok yok.
Bu çok kapsamlı kıymetlendirilmesi gereken bir sorun. Yalnızca adayla olabilecek bir şey değil. Telaffuz ve programda değişiklik, alana inip insanların hayatına dokunan bir kampanya yapmak, yani birebir beşerlerle konuşarak onları ikna etmeye çalışmak ve aday. Yani bunların hepsi birbirini etkiliyor. Yani Kılıçdaroğlu’nun söylemi mesela birinci tıpta hiç sorunlu değildi. Lakin inandırıcı da değildi. Artık çıkıp ‘ben liyakatle ülkeyi yöneteceğim’ dedikten sonra beşerler sizin takımınıza bakar CHP’yi liyakatle mi yönetiyorsunuz diye. O vakit beşerler size niçin inansın?
Kutuplaşmayı aşmak için aday, telaffuz, program, örgüt; hepsi bir çizgide sıralanacak. 2019’da İmamoğlu’yla sıralandı. Örgüt, iktisadi telaffuz, halkın günlük hayatını etkileyen mevzulara odaklanan bir telaffuz ve bunların karşılık bulduğu oy verebileceği aday. Bagajı da yoktu İmamoğlu’nun.
Yorumlar kapalı.