Brezilya’dan Çin’e uzanan yeni dünyanın hedefi olan dedolarizasyon mümkün mü?

Dünyanın en süratli büyüyen iktisadına sahip ülkeleri Çin, Rusya, Hindistan, Brezilya ve Güney Afrika Cumhuriyeti’nin oluşturduğu BRICS yeni dünya nizamında büyük kıymet taşıyor. Brezilya Devlet Lideri Lula’nın Pekin ziyareti ve Çin önderi Şi Cinping ile birlikte verdiği bildiriler da bu yeni tertibin güçlü bir sözü oldu.

Lula, BRICS grubunun ticarette dolara alternatif para ünitesi araması davetinde bulunarak “Her gece kendime şu soruyu soruyorum: Neden tüm ülkeler ticaretlerini dolara dayandırmak zorunda? Neden kendi para ünitemizle ticaret yapamıyoruz? Altın standardının ortadan kalkmasından sonra doların (rezerv) para ünitesi olduğuna kim karar verdi?” ifadelerini kullandı.

2011-16 ortası Brezilya Devlet Lideri olan Dilma Rousseff’in ‘BRICS bankası’ olarak da bilinen Yeni Kalkınma Bankası’nın (NDB) başına atanması münasebetiyle düzenlenen aktiflikte konuşan Lula, “BRICS bankası üzere bir banka neden Brezilya ile Çin, Brezilya ile öbür BRICS ülkeleri ortasındaki ticareti finanse edecek bir para ünitesine sahip olamıyor? Bugün ülkeler, kendi para üniteleriyle ihracat yapabilecekken, ihracat yapmak için dolar peşinde koşmak zorunda kalıyor” dedi.

Lula, BRICS bankasının IMF’ye alternatif olabileceğini de söyledi.

BRICS nasıl bir yapılanma?

Yüksek büyüme oranları, global sistemdeki potansiyel güçleri ve bölgesel dinamiklerle birlikte öne çıkan pozisyonlarıyla ortak bilhassa taşıyan BRICS ülkeleri; dünyanın yüzölçümünün dörtte birinden büyük bir alanı kaplıyor, 3 milyarı aşkın insanı (dünya nüfusunun yüzde 40’ı) temsil ediyor ve dünya iktisadının yüzde 23’ünden fazlasını oluşturuyor. BRICS ülkeleri Avrupa ve Amerika’nın kontrolündeki sistem yerine daha adil bir milletlerarası tertibe ulaşmayı hedefliyor. Bu açıdan BRICS ülkelerinin 2050 yılında dünyanın en önde gelen ekonomileri olarak tanımlanması da değer taşıyor.

BRICS ülkeleri Türkiye’nin de yakın işbirliği içinde olduğu ülkeler olarak dikkat çekiyor. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, 2018’de Johannesburg’da yapılan 10’uncu BRICS Zirvesi’ne katılımı ve aile fotoğrafında yer alması da Türkiye’nin bu birliğe verdiği kıymeti ortaya koydu.

BRICS’e İran ve Arjantin’in yanı sıra başka kimi ülkeler de üye olmak istiyor.

Aynı vakitte bu ülkeler mahallî paralarla ticaretini de artırıyor. Bu mevzuda ise Çin’in para ünitesi ‘renminbi’ (yuan) öne çıkıyor. Rusya ve Çin bu mevzuda başı çekerken geçen ayın sonunda Brezilya ile Çin de doları baypas ederek ticaret ve finansal süreçleri direkt yürütmek için mutabakat vardıklarını açıklamıştı. Çin son periyotta Suudi Arabistan üzere birçok ülke ile lokal paralarla ticaretini artırarak dedolarizasyon süreci yürütüyor.

‘Ticarette yuanın kullanılması tarafında gayretler var’

Peki, bu süreç bize neyi anlatıyor? Mevzuyu en yeterli bilen isimlerden biri olan Garanti BBVA Bankası Şanghay Baştemsilcisi Noyan Rona Sputnik’e anlattı.

Rona, tıpkı vakitte Dışişleri Bakanlığı Asya Masası’nda Çin Bölge Uzmanı olarak çalıştı ve 1996 yılında Şanghay Başkonsolosluğu’nun kurulmasında vazife aldı. Konsolosluğun açılmasını takiben de 2.5 yıl Muavin Konsolos olarak burada çalıştı.

Noyan Rona’ya nazaran Çin’in on yıllardır yuanın konvertibiliteye geçişi evresinde dolara bağlılığın azaltılmasını amaçladığını tabir ederek şunları söyledi:

“Bu eforlar ortasında da en çok Çin ile ticareti olan ülkeler öne çıkıyor. BRICS ülkeleri de bu bağlamda Çin için bir platform oluşturuyor. Bu ülkelerden bilhassa Rusya ve Brezilya’nın Çin’le çok ağır ticareti var. Bu ticarette de yuanın kullanılması istikametinde eforlar var. Rusya ile bilhassa son iki yıldır Çin’in ithalatını yükselttiği doğalgaz ve petrolde yuan ile ödemeler arttı. Buna iki taraf da olumlu bakıyor. Brezilya ve Çin’in ticareti 2022’de 171 milyar dolara ulaştı. Bu kadar hacimli bir ticaretin yuan cinsinden yapılması muhtemeldir lakin ne kadarı yapılır onu vakit içinde göreceğiz. Brezilya tarafında bu türlü bir irade beyanı var, Çin zati buna olumlu bakıyor. 2015 yılında faaliyete geçen Yeni Kalkınma Bankası, 100 milyar dolar sermayeli bunun 40 milyar doları Çin tarafından karşılandı, öbür BRICS ülkelerinin de 18 milyar dolarlık katkısı var. Bu banka şimdiye kadar 8 milyar dolarlık kredi verdi fakat bunlar rüzgar, güneş gücü, küçük ölçekli hidroelektrik santraller üzere daha yeni güçlere eğilimli bir yapısı var. Bu banka dolarla kurulduğu için süreçlerin yuan cinsinden yapılmasını nasıl sağlayabilir onu şimdilik bilemiyoruz. Kredileri de dolar cinsinden veriyor. Fakat ülkelerin ikili ticaretinde yuan kullanılmasının artırılma ihtimali yüksek ve burada bir potansiyel de var.”

‘Brezilya’nın döviz rezervinde yuan ikinci oldu’

Noyan Rona, yuanın global durumunu ise şöyle özetledi:

“Küresel manada Çin’in ana gayesi yuanın konvertibilite olması ve doların yerini almasa bile onun yanında yer alacak büyüklüğe ulaşmasıdır. Örneğin Brezilya’nın döviz rezervinde yuan ikinci oldu. Dolardan sonra geliyor ve euroyu geçti. Dünyada rezerv para olarak yuan beşinci sırada. Daima yükselme eğiliminde. Bunu da Çin daha çok yaymak ve geliştirmek istiyor. Doların yerini alması yahut alternatif olması global düzlemde vakit alır. Ancak Çin’in yaklaşımı en azından kendi ticaretinde mümkün olduğunca yuan kullanmaya teşvik etmek oluyor.”

‘Türkiye’deki Çin firmalarının para transferlerinde yuan kullanılabilir’

Peki, Türkiye için burada yer alan fırsatlar neler? Türkiye, BRICS’e katılabilir mi? Rona’nın yorumları şu formda oldu:

“BRICS yeni bir milletlerarası kuruluş. Daha oturma kademesinde o bakımdan genişlemesine nasıl bakılır takip etmek gerekiyor. Türkiye’nin iştiraki ise Ankara’nın vereceği bir karar. Ondan sonra da Rusya ve Çin’in buna yaklaşımı belirler. İkili ticaretin çok daha yükselmesi halinde bu gündeme daha çok yansır. Türkiye ile Çin ortasındaki ticaretin tamamının yuan olarak yapılması pek gerçekçi değil. Türkiye’nin Çin’den çok yüksek ölçüde ithalatı var lakin Çin’den aldığı orta malı ve hammaddeyi işleyip dünyaya ihraç ediyor. İhracattan aldığı para dolar ve bu yüzden üçüncü bir para riski almamak için Çin’e de dolar ödenmesi tercih ediliyor. Yuanla diğer alanlarda ticaret yapılabilir. Örneğin Türkiye’deki Çin firmalarının para transferlerinde yuan kullanılabilir. Sonuç olarak Türkiye’nin BRICS’e iştirakini şimdi olgunlaşmamış bir bahis olarak düşünüyorum.”

‘İyi bir proje sunmak kaydıyla yatırım yaratabiliriz’

Rona, “Çin’de iki kıymetli banka var. Biri Nesil ve Yol teşebbüsü kapsamında kurulan Asya Altyapı Yatırım Bankası, biz 2.5 milyar dolarla bu bankaya hissedarız. Hem bu banka olsun hem de BRICS’in Yeni Kalkınma Bankası olsun ikisine de biz uygun projeler sunabilirsek, onların öncelik verdiği alanlarda projelerle bu bankalara gidersek krediler almak mümkün olur. Ancak onlar proje bazlı krediler veriyor. Menkul değerler ile ilgili yatırım olacağını zannetmiyorum. Zira iki banka da direkt yatırım ve projelerle ilgileniyor. Buradan düzgün bir proje sunmak kaydıyla yatırım yaratabiliriz” diye de ekledi.