Irak’ın Amerikan Doları ile süreçleri yasaklaması, Körfez ülkelerinin de petrol ticaretini dolarla yapmaktan vazgeçmeye yönelik adımlar atması, yeni bir periyoda işaret ediyor. Pekala bu atakların gerisinde ne yatıyor?
Irak’ta bu hafta otomobil ya da mesken almayı planlayanlar büyük bir şok yaşadı. Zira Irak hükümeti geçen Pazar günü Amerikan Doları ile süreç yapılmasının yasaklandığını duyurdu.
Oysa Irak Dinarı’nın daima paha kaybetmesi nedeniyle yüksek meblağlı alım satımlarda dolarla süreç yapılıyordu. Mesken ya da otomobil almak isteyenler çantalar dolusu dinar yerine dolar kullanılıyordu. Ortadoğu’da Amerikan Doları, şayet elinizde gereğince dirhem, dinar, riyal ya da sterlin yoksa, sahip olunabilecek en düzgün para ünitesi olarak kabul gördü onlarca yıl.
ABD’li yetkililer, yaptırım uygulanan fakat pek çok Iraklı siyasetçinin örtülü olarak desteklediği İran’a Irak üzerinden çok fazla nakit dolar sokulmasından telaş duyuyor. Bu nedenle de Irak’a dolar girişini zorlaştırmaya yönelik adımlar atıyordu. Engellemelerin yol açtığı dolar kıtlığı, ABD para ünitesine sabitlenmiş olan Irak Dinarı’nın pahasında dalgalanmalara yol açtı. Bunu da geçen hafta ilan edilen dolar yasağı izledi. Şubat ayında Irak zati tekrar kısmen döviz krizinin tesiriyle Çin ile ticaretini dolar yerine yuan ile yapacağını açıklamıştı.
Alternatif arayışı
Suudi Arabistan Maliye Bakanı, bu yılın başında ülkesinin euro ve Çin para ünitesi yuan da dahil olmak üzere farklı para üniteleri kullanarak petrol satmaya “açık” olduğunu duyurdu. Birleşik Arap Emirlikleri de Hindistan ile ticaretin Hint para ünitesi rupisi ile yapacağını açıkladı. Japon para ünitesi yen cinsi tahvil ihraç eden Mısır ise yuan cinsinden tahvil ihraç etmeyi planladığını bildirdi.
Ayrıca Mısır, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Cezayir, ve Bahreyn üzere Ortadoğu ülkeleri, Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın oluşturduğu ve jeopolitik bir blok olan BRICS’e katılmak istediklerini açıkladılar. Rusya, bu ittifakın Haziran ayında yapılacak toplantısında üyeler ortasında hudut ötesi ticaret için yeni bir çeşit para ünitesinin oluşturulmasının tartışılacağını duyurdu.
Öte yandan BAE, 2021’den bu yana İsviçre merkezli Memleketler arası Ödemeler Bankası tarafından yürütülen bir pilot projede de yer alıyor. Bu proje, doları baypas edebilecek dijital, hudut ötesi ödemeleri inceliyor. Projede Tayland, Hong Kong ve Çin de yer alıyor.
Doların işi bitti mi?
Amerikan Doları’na alternatif arayışları son periyotta gazetelerin manşetlerine taşındı. New York Times, “Doların hakimiyeti tehlikede mi?” başlığıyla gelişmeleri mercek altına alırken Financial Times “Çok kutuplu para ünitesi dünyasına hazırlanın” davetinde bulundu. Bloomberg ise gelişmeleri “Dedolarizasyon nefes kesici süratte gerçekleşiyor” kelamlarıyla kıymetlendirdi.
Bloomberg’in haberine nazaran dolar 1970’li yılların sonunda dünya genelindeki resmi döviz rezervlerinin yüzde 85’ini, 2001 yılında yüzde 73’ünü oluştururken, günümüzde bu oran yüzde 58’e geriledi. Bununla birlikte uzmanlar dolardan uzaklaşma suratının argüman edildiği kadar süratli gerçekleşmediği görüşünde.
Körfez’de dolar hâlâ karar sürüyor
1970’lerden bu yana petrol üreticisi Körfez ülkelerinin ABD ile paydaşlığı var. Güvenliği ABD sağlıyor, Suudi Arabistan ve BAE üzere ülkeler de petrol ihraç ediyor. O yıllarda birden fazla Körfez ülkesinin petrol ticaretinin dolar ile yapılması konusunda ABD ile mutabakata varması, doların dünya petrol ticaretinde para ünitesi olarak sabitlenmesine yol açtı.
Peki artık bu periyot sona mı eriyor? New York’taki Syracuse Üniversitesi öğretim üyelerinden Profesör Daniel McDowell, DW’nin “Arap başkanlarının açıklamaları Ortadoğu’da dolar evresinin sona erdiğine mi işaret ediyor?” sorusunu yanıtlarken “Açıklamaları yapmak kolay, aksiyona geçmek daha zor” dedi.
McDowell, “Suudi Arabistan üzere petrol üreticisi ülkeler için bu tıp açıklamaları yapmak birebir vakitte ABD’nin ilgisini çekmek için de bir vesile. Çin ile flört etmek, Amerikalı siyasi karar alıcılarının Körfez ülkelerinin çıkarlarına daha fazla ilgi göstermesini sağlayabiliyor” diye konuştu.
McDowell, Amerikan dolarının bir gün hakimiyetini yitirme ihtimalini dışlamıyor. Latifeyle karışık bir lisanla, “Tüm imparatorluklar eninde sonunda çöker” yorumunu yapan McDowell, “Şimdilik bu açıklamaların birçok sembolik ve siyasi. Göreceğimiz rastgele bir değişim marjinal ve yavaş olacaktır” dedi.
Ukrayna savaşının etkileri
DW’nin konuştuğu uzmanlar Ortadoğu’da yaşanan bu gelişmelerde iki etkenin rol oynadığı görüşünde. Birincisi Ukrayna savaşı ile ilgili.
“ABD’nin Finansal Yaptırımları ve Dolara Karşı Memleketler arası Tepki” başlıklı bir kitabı bulunan Profesör McDowell, ABD’nin dış siyasette doları bir silah olarak kullanması nedeniyle rakiplerinin iktisadi faaliyetlerini öteki para ünitelerine kaydırdıklarına işaret ediyor.
Londra merkezli Milletlerarası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü uzmanlarından Hasan Alhasan da “Şu anda Ortadoğu ve Asya’daki ülkeler üzerinden çok fazla Rus parası gidiyor” derken bu ülkelerin ABD ve Avrupa’nın Rusya’ya karşı yaptırımlarını uygulamayan ülkeler olduklarını hatırlatıyor.
Ancak Rusya’ya yönelik yaptırımların daha da sertleşmesi, ikincil yaptırımlara dönüşmesi, bu ülkeleri de yaptırımlara uymak zorunda bırakabilir. Aksi takdirde kendileri de bu yaptırımlara gaye olabilir. Amerikalı Profesör McDowell, bu nedenle bölgedeki ülkelerin dolardan radikal bir formda uzaklaşmaya şimdi hazır olmasalar da bir arayış içerisinde olduklarını anlatıyor.
Bölge ülkelerinin petrol endişesi
Hasan Alhasan, birtakım Ortadoğu ülkelerinin dolardan uzaklaşmak istemesinde bir başka etkenin daha rol oynadığına işaret ediyor.
Alhasan, “ABD’nin, Rusya’nın çıkarlarını amaç almak için, global petrol piyasasının kurallarını tekrar yazmaya giriştiğini düşünenler var. Ve bu Arabistan için stratejik bir tehdit oluşturuyor” dedi.
Mart ayında Suudi Arabistan Güç Bakanı Abdülaziz bin Salman, rastgele bir ülkenin Suudi petrol ihracatına Rusya’ya yapıldığı üzere bir fiyat sınırlaması getirmeye çalışması halinde, ülkesinin artık bu ülkeyle ticaret yapmayacağını söyledi. Bir gün sonra Cezayir güç bakanı da tıpkı tasa nedeniyle bu açıklamayı yineledi.
İtalya’daki Avrupa Avrupa Üniversitesi Enstitüsü’nden iktisat Profesörü Maria Demertzis, yaptırımlar devam ettiği surece dolardan uzaklaşmanın süreceği görüşünde. Tıpkı vakitte fikir kuruluşu Bruegel’in uzmanlarından olan Demertzis, birtakım ülkeler doları baypas etmek istese de, bunun süratle gerçekleşemeyeceğini, mevcut sistemi, altyapıyı ikame edecek alternatiflerin vakit alacağını da de kelamlarına ekledi.
Bankacılık sisteminin önemi
Demertzis, “Örneğin Hindistan’daysanız ve Şili’ye bir şey satmak istiyorsanız, bunu muhtemelen dolar üzerinden yaparsınız. Lakin bunu yalnızca bir eseri dolar cinsinden daha kolay fiyatlandırabileceğiniz için yapmazsınız. Bunu birebir vakitte süreci gerçekleştirmek için ABD doları altyapısını kullandığınız için de yaparsınız” kelamlarıyla ABD’nin sunduğu sağlam altyapıya, bankacılık sistemine dikkat çekti.
Bu ortada ABD ve Avrupa’nın Rusya merkez bankasının rezervlerini dondurmuş olması, Ortadoğu’da da tasaya yol açmış durumda. Ortadoğu uzmanı Hasan Alhasan, bu nedenle bölge ülkelerinin çok kutuplu bir dünyaya hazırlık yapmakta olduklarını, bu yolla hem dolarize edilmiş bölgelerin içinde ve tıpkı vakitte dışında hareket etmeyi hedeflediklerini aktardı.
Yorumlar kapalı.