Polatlı'daki Gordion Antik Kenti neden dünya mirası seçildi?

Özge Özdemir
BBC Türkçe

Ankara’nın Polatlı ilçesindeki Gordion antik kenti, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) tarafından Dünya Mirası Listesi’ne alındı.

2012 yılından beri UNESCO Dünya Mirası Süreksiz Listesi’nde olan Gordion Antik Kenti’nin kalıcı listeye alınması için uzun müddettir çalışmalar yapılıyordu.

UNESCO Dünya Miras Komitesi’nin Suudi Arabistan’ın başşehri Riyad’da yapılan toplantısında alınan kararla Gordion, artık bir dünya mirası olarak korunacak.

Gordion Antik Kenti böylelikle, Türkiye’nin UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınan 20. kültürel miras varlığı oldu.

Gordion, dünyada en uzun müddet yerleşimin görüldüğü ender alanlar ortasında.

Antik kent ve etrafında yerleşim, 4 bin 500 yıldır çok fazla kesintiye uğramadan sürüyor.

Gordion’da Erken Bronz Çağı’na denk gelen ve M.Ö. 2500 yılında başlayan yerleşim, bugün antik kentin bitişiğindeki Yassıhöyük’te devam ediyor.

Antik kentteki hafriyat çalışmalarına, Pennsylvania Üniversitesi Arkeoloji ve Antropoloji Müzesi’nden Prof. Dr. Brian Rose liderlik ediyor.

UNESCO Dünya Miras Komitesi’nin toplantısı için Riyad’da olan Rose, son karar sayesinde antik kentin daha güzel korunacağını, hafriyat çalışmaları için daha kolay bütçe bulunacağını ve daha çok ziyaretçinin Gordion’a geleceğini söyledi.

BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Rose’a nazaran Gordion; mimarlık, iktisat, sanat üzere alanlarda yeniliklerin görüldüğü bir antik kent:

“Uzmanlık derecesinde marangozluk işlerine rastlayabiliyoruz. Dünyanın en eski ahşap binası, en eski taş mozaikler, en güzel korunmuş ahşap mobilyalar ve dokuma işlerine burada rastlamak mümkün.”

Kral Midas’ın şehri

Gordion, antik dünyanın en değerli yerleşimlerinden.

Milattan evvel 1. bin yılın erken periyotlarında Orta Anadolu’da karar süren Friglerin politik ve kültürel başşehri olarak biliniyor.

Friglerin Makedonya ve Trakya’dan Boğazlar yolu ile Anadolu’ya göç ettiği düşünülüyor.

Gordion, M.Ö. geç 8. yüzyılda karar sürmüş olan ünlü Frig hükümdarı Midas’ın da kenti.

Kral Midas, hem büyük kulaklara sahip olduğunun argüman edilmesi nedeniyle “eşek kulaklı” olarak anılan, hem de dokunduğu objeleri altına dönüştürdüğü yolunda efsaneler olan başkan.

Midas hakkındaki bilgilere Yunan ve Asur kaynaklarından ulaşmak mümkün.

Antik Yunan’da coğrafya ve tarih alimi olarak bilinen Strabon, krallığının Kimmerler tarafından yıkılmasının akabinde Midas’ın intihar ettiğini öne sürüyor.

Ancak Gordion’da bu türlü bir yıkım olduğuna dair kesin bir delil bulunmuyor. Tıpkı vakitte Midas’ın mezarı hala tespit edilemediği için öldüğünde kaç yaşında olduğu da bilinmiyor.

Kral Midas’ın altın dokunuşunun sırrı bulundu mu?

Prof. Dr. Brian Rose, Midas’ın çok güçlü bir başkan olduğunu, lakin dokunduğu objeleri altına çevirdiğine dair bir bulguya rastlamadıklarını söylüyor. “Hatta Midas’ın babası Gordios’un mezarında altın izine rastlamadık” diyor.

“O dönemde aristokratların giysilerinde kullanılan kumaşlarda götit isminde özel bir boya kullanıldığını ve bunun giysileri altındanmış üzere gösterdiğini bulduk. O yüzden şimdiki teorimiz, altın dokunuşun kaynağının gerçek altın değil fakat bu olduğu tarafında.”

Rose, Kral Midas’ın yönettiği toprakların Yunanistan’dan Suriye’ye kadar uzanması nedeniyle onun Doğu’yu ve Batı’yı birbirine bağladığını vurguluyor.

Atina, Roma ve Babil ile tıpkı kategoride

Pennsylvania Üniversitesi Arkeoloji ve Antropoloji Müzesi’ne nazaran antik bir uygarlığın araç, gereç, gereç, gereç açıdan vardığı en üst seviye göz önüne alınırsa Gordion antik kenti; Atina, Roma, Pompei, Hitit uygarlığının başşehri Hattuşa ve Babil ile tıpkı kategoride yer alıyor.

Gordion’daki birinci hafriyatlar, 1900’lerin başında Alman arkeologlar Gustav Körte ve Alfred Körte tarafından yapıldı.

1950’lerden sonra ise hafriyatlar Pennsylvania Üniversitesi Arkeoloji ve Antropoloji Müzesi kontrolünde gerçekleştirildi.

Gordion antik kentini cazibeli hale getiren ögelerin Anadolu’nun kıymetli ticaret yolları üzerinde bulunması, tarihi olarak Sangarios bugün Sakarya olarak bilinen ırmağın sağladığı zenginlik ve tarıma elverişli geniş topraklar olduğu düşünülüyor.

Bir hükümdara ilişkin Orta Anadolu’nun en büyük tümülüsü

Gordion’un etrafında, tarihi M.Ö. 9. ve 3. yüzyıla kadar uzanan, bir mezar ya da mezarlıklardan oluşan tümülüsler bulunuyor.

Polatlı Belediyesi’ne nazaran Gordion’un etrafında yaklaşık 85 adet tümülüs var.

Bu dorukların değerli bireylerin mezarları olduğu düşünülüyor.

Bu tip mezar biçimi Anadolu’da daha evvel görülmediğinden bu uygulamanın Frigler tarafından bu topraklara getirildiği varsayılıyor.

Bu mezarlardan biri 50 metreyi aşan yüksekliği ile Orta Anadolu’daki bu tip mezarların en büyüğü.

Bu mezarın bir hükümdara ilişkin olduğu ve bu hükümdarın M.Ö. 740 yılında hayatını kaybettiği düşünülüyor.

Bu mezarın kente ismini veren Frig hükümdarı Gordios’a ilişkin olduğuna dair güçlü bulgular var.

Büyük İskender’in geçirdiği kış ve Gordion düğümü

Gordion, Midas’ın idaresinde Frig uygarlığının başşehriydi, daha sonra Batı Anadolu’da kurulan Lydia Krallığı ve Pers İmparatorluğu üzere güçlerin eline geçti.

Makedonyalı Büyük İskender’in M.Ö. 334’de Pers İmparatorluğu’na karşı çıktığı seferin birinci yılında Gordion’a geldiği ve kışı orada geçirdiği varsayım ediliyor.

Gordion antik kentine ilişkin meşhur bir öteki efsane de Büyük İskender’in ziyaretine dair.

Buna nazaran Büyük İskender, Gordion’daki Zeus Tapınağı’nda özel bir otomobil bulunduğunu ve otomobilin boyunduruğunun gövdesine kızılcık kabuğundan karmaşık bir düğüm ile bağlandığını duyuyor.

Bir kehanete nazaran bu düğümü çözen kişinin bütün Asya’yı yöneteceğine inanılıyor.

Bu kehaneti gerçekleştirmek isteyen İskender düğümü çözmeyi deniyor, lakin başarısız olunca düğümü kılıcıyla kesiyor.

Bu olaydan “Gordion düğümünü kesmek” tabiri türüyor.

Bu tabir, ayrıntılarla vakit kaybetmeden sorunu kökünden halletmek manasına geliyor.

Kehanet gerçek miydi bilinmez fakat Büyük İskender’in Gordion durağından sonra Asya’da elde ettiği askeri muvaffakiyetler ortada.

Prof. Dr. Brian Rose, geçen yazki hafriyatlar sırasında Mozaik Binası ismi verilen yapıda altından ve fildişinden bir sfenks bulunduğunu, çok büyük ihtimalle Gordion düğümünün de bu binada yer aldığını söz ediyor.

Sakarya Meydan Savaşı’ndan kalıntılar

Geç Osmanlı periyodunda Gordion antik kentindeki yerleşim merkezinin Bebi köyünde ağırlaştığı tespit edildi.

Bu köy, 1921 yılında Sakarya Meydan Savaşı sırasında tahribata uğradı.

Siperler, şarapnel modülleri ve kimi insan kalıntıları bu periyottan.

4000 yılı aşkın müddettir ayakta kalan Gordion antik kentinde temsil edilen bütün periyotlar şu halde:

Bronz Çağı (M.Ö. 2500-1200), Demir Çağı (M.Ö. 1200-550), Akhamenid Pers (ya da Geç Frig) Devri (M.Ö. 550-330), Hellenistik Devir (M.Ö. 3 – 1. yüzyıl), Roma İmparatorluğu (M.S. 1 – 5. yüzyıl), Ortaçağ (6-14. yüzyıl), Osmanlı periyodu (M.S. 15.-20. yüzyıl) ve 1923’te cumhuriyetin kuruluşu ile başlayan çağdaş çağ.

Türkiye’nin UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki başka kültürel varlıkları