Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran 1990-2021 ortası Türkiye’nin sera gazı salımlarında yüzde 157,1’lik artış kaydedildi.
2020-2021 periyodunda ise yüzde 7,7’lik artışla Türkiye’nin sera gazı salımları 564,4 milyon ton karbondioksit muadile (CO2e) ulaştı.
Uzmanlara nazaran 20 yılda yaşanan artış, Türkiye’nin ekonomik büyüme ile sera gazı salımları ortasındaki bağı ayıramadığını gösteriyor.
Buna nazaran pak üretim teknikleri, güçte dönüşüm ve elektrifikasyona yönelik daha savlı adımlar atılması gerektiği söyleniyor.
2020-21 ortasındaki süratli artış da dikkat çekiyor. Uzmanlar bunu iki halde açıklıyor.
Pandemiden sonra güç, ulaştırma ve endüstride yaşanan canlanmanın büyük ölçüde tesiri olduğu söyleniyor.
Aynı vakitte 2021’in son periyodun en sıcak ve kurak yıllardan biri olarak kayda geçmesiyle hidroelektrik santrallerin çalışamadığı ve bu yüzden fosil yakıt kullanımında artış olduğuna dikkat çekiliyor.
Türkiye, 2021’de global sıcaklık artışının sanayi öncesi dönemdekine kıyasla 2 derecenin altında tutulmasını, tercihen 1,5 derecenin hedeflenmesini öngören Paris İklim Anlaşması’nı imzaladı.
Buna nazaran dünyanın iklim değişikliğinden kaynaklı global bir felaketten kaçınmak için sera gazı salımlarını süratle azaltması gerekiyor.
Ardından Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, 2053’te net sıfır emisyona ulaşılacağını söyledi ve buna yönelik yeni bir güç stratejisi açıkladı.
Bakanlık, Türkiye’nin sera gazı salımlarının en geç 2038’de pik (en yüksek) noktaya ulaşacağını söyledi.
Ancak uzmanlar bu taahhütlerin şimdi kelamdan öteye gitmediğini belirterek Türkiye’de fosil yakıtların hala ağır bir biçimde kullanılmasına ve şimdi en büyük kirleticilerden biri olan kömürden çıkış planı çizilmemesine dikkat çekiyor.
Türkiye’nin sera gazı salımları niye azalmıyor?
Genellikle karbondioksit, metan, nitröz oksit ve florlu gazlar (F-gazları) olarak kategorize edilen sera gazları, atmosferde ısıyı hapseden gazlar.
Bu gazların tesiriyle güneşten gelen ısı tutuluyor ve dünya yüzeyinde doğal bir ısınma oluyor.
Sera gazı tesiri olmasaydı, dünya yaklaşık 30 derece daha soğuk bir yer olacak ve hayat için elverişli bir ortam sunamayacaktı.
Ancak sanayi ve tarım faaliyetleri nedeniyle ortaya çıkan gazlar dünyada ısıyı daha fazla tutarak sıcaklıkların olağandışı derecede yükselmesine yol açıyor.
Türkiye’de 2021’de 452,7 milyon tona ulaşan karbondioksit salımlarının yüzde 85’i güç bölümünden, bunun yüzde 41’i ise elektrik üretiminden kaynaklıydı.
2020-21 ortasında karbondioksit salımındaki artış ise neredeyse yüzde 10 oranında gerçekleşti.
Shura Güç Dönüşümü Merkezi’nin 2021 raporuna nazaran, Türkiye’de brüt elektrik talebi, 2020-2021 devrinde Covid-19 pandemisinin iktisat üzerindeki yarattığı tesirlerin azalmasıyla yüzde 7,5 düzeyinde yükseldi.
Rapora nazaran son 5 yıllık devirde ise toplam elektrik talebi yüzde 18 oranında arttı.
Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi (İPM) Kıdemli Uzmanı ve İklim Çalışmaları Koordinatörü Ümit Şahin, Yeşil Gazete’deki yazısında, 2020-21 ortasında birincil güç arzında fosil yakıtların hissesinin azalması ve yenilenebilir güç arzının yükselmesine karşın kuraklık ve güç talebinde yaşanan artış yüzünden karbon salım bedellerinin düşmediğini belirtiyor.
Şahin, tıpkı vakitte Türkiye’de toplam kömür tüketiminde 2020’den 2021’e 10 milyon tonluk bir artış gerçekleştiğine, bunun da emisyonlardaki artışı kısmen açıkladığına dikkat çekiyor.
Metan ve nitröz oksit gazlarında 2020-21 ortasında artış yaşanmadı.
Başta hayvancılık ve tarım faaliyetlerinden ortaya çıkan metan gazları, 100 yıllık bir mühlet içinde karbondioksite oranla 28-34 kat daha fazla ısı tutabiliyor, lakin atmosferde karbondioksite nazaran daha kısa müddet kalıyor.
Şahin’e nazaran metan gazı salımlarında artış olmamasının nedeni 2021’de, muhtemelen kuraklığa bağlı olarak bitkisel üretimin yüzde 10 oranında azalması.
Türkiye’de 2021’de nitröz oksit salımlarının yüzde 78’i tarım, yüzde 11’i güçten kaynaklandı.
Ağustos 2022’de Türkiye’nin denizlerdeki hidrokarbon faaliyetlerine sürat katması amaçlanan dördüncü sondaj gemisi Abdülhamid Han’ın açılış merasimi yapıldı
F-gazları karbondioksitten 25 bin kat fazla global ısınma tesirine sahip
Sera gazı emisyonlarında gördüğümüz artışın karbondioksit dışındaki ikinci sorumlusu F-gazları.
Diğer sera gazlarına kıyasla daha az görülen lakin atmosferdeki tesiri çok daha şiddetli olan F-gazları, iklimlendirme ve soğutmada, ısı pompalarında, solvent ve yangın söndürme sistemlerinde görülüyor ve elektronik aletlerin üretiminden kaynaklanıyor.
Karbondioksitten 25 bin kat daha fazla global ısınma tesirine sahip olan ve atmosferde binlerce yıl var olabilen F-gazları iklim değişikliğinde büyük ölçüde tesirli oluyor.
Uzmanlar, bir ton HFC gazı salımının 12 bin ton karbon salımına eşit olduğunu söylüyor.
Türkiye, 2021 yılında taraf olduğu Montreal Protokolü altında yer alan Kigali Değişikliği’ni onaylayarak HFC’lerin üretim ve tüketimini önümüzdeki 30 yıl içinde yüzde 80’den fazla azaltmayı taahhüt etti.
Ancak TÜİK datalarına bakıldığında 21 yıllık müddet içinde en büyük artış, yüzde 1456 ile F-gazlarında kaydedildi.
2020-21 ortasındaki artış oranı ise yüzde 10’du.
BBC Türkçe’ye konuşan Dünya Doğayı Muhafaza Vakfı (WWF) İklim Ve Güç Programı Müdürü Tanyeli Sabuncu, klima üzere soğutucuların yanı sıra buz dolaplarında da kullanılan F-gazlarındaki artışın benzeri formda pandemi çıkışından ve 2021’de kurak ve sıcak geçen mevsimlerden kaynaklandığını söylüyor.
Sabuncu, “Artık daha farklı soğutma sistemleri yaygınlaşıyor. Altyapıda dönüşüm değerli bir gereklilik olarak karşımıza çıkıyor. 2021’de gördüğümüz yüksek sıcaklık izleyen yıllarda da artarak devam edecek. Son 10 yıla baktığınız vakit daima olarak sıcaklık rekorlarının kırıldığını görüyoruz” diyor.
Avrupa Birliği’nde 1990-2014 yılları ortasında F-gazı salımları iki katına çıkmış, lakin uygulamaya alınan kısıtlayıcı yasalar sayesinde 2015’ten bu yana düşüş kaydediliyor.
Türkiye, sera gazı salımlarında dünyada 17. sırada
BBC Türkçe‘nin data yayıncılığı platformu Our World in Data’ya nazaran Türkiye 1865 yılından 2020’ye kadar atmosfere toplam 11 milyar tona yakın karbon saldı.
Açık iklim datalarını ve kaynaklarını bir ortaya getiren İklim İzleme (Climate Watch) isimli platforma nazaran Türkiye, sera gazı salımı dünya sıralamasında 17’inci sırada.
Paris İklim Anlaşması’nı imzalamasıyla Türkiye ile Dünya Bankası, Fransa, Almanya, Birleşmiş Milletler, Memleketler arası Finans Kurumu (IFC) ve Avrupa Tekrar Yapılaşma ve Kalkınma Bankası (EBRD) ortasında, iklim gayelerinin gerçekleştirilmesine finansal takviye sağlanması istikametinde mutabakat imzalandı.
Uzmanlara nazaran Türkiye, daha savlı iklim gayeleri geliştirmemeye münasebet olarak, gelişmekte olan ülke statüsünü ve tarihi sorumluluğu olmadığı tarafında argümanları gösteriyor.
Ancak uzmanlar Türkiye’ye benzeri şartlarda olan öteki gelişmekte olan ülkelerin bu tarafta çok daha hırslı davrandığını belirtiyor.
WWF Proje Müdürü Sabuncu, “Güney Afrika dünyadaki en büyük kömür ekonomilerinden bir tanesi fakat kömürden çıkışa yönelik çok önemli adımlar atmış durumda. Güney Afrika’nın 2030’a yönelik iklim gayelerine baktığımızda yüzde 30’un üzerinde emisyon azaltımı görüyoruz” diyor ve devam ediyor:
“Türkiye ile sıklıkla kıyaslanan Arjantin ise, yüzde 1-2 üzere az da olsa emisyonlarda mutlak azaltım amacı görülüyor. Sivil toplum kuruluşları (STK) olarak Türkiye’nin emisyonlarını 2030 yılına kadar yüzde 35 oranında azaltması istikametinde davet yaptık. G20 ülkesi olan Türkiye’nin 2053 net sıfır tarafında çok daha tezli maksatlar koyması gerekiyor.”
Kayseri’de Yahyalı Rüzgar Güç Santrali
Türkiye bundan sonra ne yapmalı?
Uzmanlar Türkiye’nin “2053 net sıfır patikası” doğrultusunda, emisyonlarda artıştan azaltım gayesini yetersiz buluyor ve güç kompozisyonundaki fosil yakıt yoğunluğunu ve kömürlü termik santral kullanımını önemli bir tehlike olarak kıymetlendiriyor.
Öte yandan dönüşümün sırf güç kesiminde değil, ulaşım, tarım, atık idaresi üzere birçok alanda yapılması gerektiği belirtiliyor.
“Ne kadar yavaş davranırsak maliyet o kadar yüksek olacak ve dönüşüm de zorlaşacak. Güç bölümünün dönüşümü ve büyük bir elektrifikasyondan bahsediyoruz” diyen WWF Proje Müdürü Sabuncu şöyle devam ediyor:
“Diğer taraftan elektrifikasyon yüzünden elektrik talebinde yükseliş yaşanacak. Bu durumda yenilenebilir kaynaklara yönelik kapasite yatırımı yapılması lazım. Bunu çabucak başlayarak 25 yılda yapmak var, bir de 15 yıllık bir vakit diliminde yapmak var.”
İklim ve güç alanlarındaki çalışmalarıyla bilinen niyet kuruluşu Ember, Türkiye’de rüzgar ve güneş gücünün Mayıs 2021-Nisan 2022 periyodunda 7 milyar dolar tasarruf sağladığını tespit etti.
Ancak uzmanlara nazaran Türkiye hala elektrik üretiminde kömür kullanımını artırma yolunda ilerliyor.
BBC Türkçe’ye konuşan Greenpeace Akdeniz Proje Geliştirme Yöneticisi Onur Akgül, “Mevcut güç siyaseti iklim krizinin tesirlerini tırmandırırken, kömürden çıkış planından ısrarla uzak durmak ve mutlak salım sera gazı azaltımına gitmemek, Türkiye’yi yapısal olarak fosil yakıtlara bağımlı hale sokuyor” diyor ve ekliyor:
“Bu çıkmazdan kurtulmak için, 2030 yılı prestijiyle yüzde 35 mutlak sera gazı salım azaltım maksadının konulması, yenilenebilir güce geçiş siyasetlerinin hızlandırılması, kapasitesinin teknolojik yatırımlarla desteklenmesi ve güç verimliliği siyasetlerinin öncelenmesi şarttır”
Yorumlar kapalı.